شناسایی الگوی شاخصه های مدیریت اسلامی بر مبنای کلام امیرالمومنین (ع) با تحلیل محتوای کتاب نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه

2 دانشگاه کاشان

چکیده

تحقیق حاضر در جستجوی شناسایی الگوی شاخصه های مدیریت اسلامی از دیدگاه امام علی (ع) در کتاب نهج البلاغه می باشد. این پژوهش در زمره تحقیقات کیفی و بر اساس تلفیقی از سه روش تحلیل محتوای قراردادی، هدایتی و تلخیصی می باشدجامعه آماری تحقیق، کل کتاب نهج البلاغه می باشد. در فرایند تحقیق، ابتدا با مطالعه کتاب نهج البلاغه به شناسایی عبارات محتوایی مرتبط با موضوعات مدیریتی پرداخته شد که از مجموع 193167 کلمه در کتاب نهج البلاغه 39750 کلمه مرتبط شناسایی شد. سپس در مرحله کدگذاری اولیه با تحلیل عمیق محتوای قراردادی متون منتخب، 2040 عنوان شاخصه مقدماتی (مفهوم اولیه) شناسایی شد. سپس بر اساس تحلیل محتوای هدایتی (رجوع به الگوهای مطرح در پیشینه تحقیق) و با استفاده از کدگذاری ثانویه، 293 شاخصه مدیریتی (مفهوم ثانویه) استخراج شد. از این تعداد، 203 عنوان از ادبیات موجود و 90 عنوان شاخصه جدید توسط محققان شناسایی شد. در نهایت نیز با کدگذاری انتخابی داده ها، در مجموع 6 مولفه یا مضمون اصلی مدیریتی جهان بینی، بینشی – نگرشی، ارزشی، رفتار فردی، رفتار بین فردی، و رفتار سازمانی مورد شناسایی قرار گرفته شد. نتایج تحلیل تلخیصی شاخصه ها حاکی از آن بود که شاخصه خدامحوری با فراوانی 78 بار تکرار در صدر شاخصه های مدیریتی قرار گرفت.همچنین شاخصه هایی همچون حق طلبی، ، نظارت براساس قرآن و سنت، ظلم ستیزی، توجه به طبقه ضعیف، اطاعت از مافوق، توجه به جمع آوری و مصرف مالیات، آخرت گرایی، شایسته سالاری و صبوری بیشترین فراوانی را در سخنان امام علی (ع) داشته است. این بدان معناست که آنچه مدیریت اسلامی را از سایر الگوهای مدیریت غربی متمایز می کند، جهان بینی متفاوت مدیران مسلمان نسبت به سایر مدیران و توجه بیشتر به رفتارهای اخلاق مدار و ارزشی می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Framework of Islamic management characteristics based on the words of Amir al-Mu'minin (AS) by content Analysis of the book Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • maryam Haghighian Bidgoli 1
  • seyyed abdoljaber ghodratian kashan 2
1 university
2 university of kashan
چکیده [English]

The present study seeks to identify the pattern of Islamic management characteristics from the perspective of Imam Ali (AS). This research is among the qualitative researches and is based on a combination of three methods of contractual content analysis, guidance and summary; which used MaxQda and Excel software. The statistical population of the research is the whole book of Nahj al-Balaghah, which includes sermons, letters, wisdoms and wonderful wisdoms. In the research process, first, by studying the book Nahj al-Balaghah, content phrases related to managerial concepts were identified. Out of a total of 193,167 words in the book of Nahj al-Balaghah, 39,750 related words (more than 20% of Nahj al-Balaghah) were identified. Then, in the initial coding stage, with in-depth analysis of the contractual content of the selected texts, 2040 were identified as the introductory characteristic (initial concept). Then, based on the guidance content analysis (referring to the patterns in the research background) and using secondary coding, 293 management characteristics (secondary concept) were extracted. Of these, 203 titles from existing literature and 90 new titles were identified by researchers. Finally, by selectively coding the data, a total of 6 main management components of worldview, insight-attitude, value, individual behavior, interpersonal behavior, and organizational behavior were identified. The results of summary analysis of the indicators showed that the God-centered index with a frequency of 78 repetitions was at the top of the management characteristics. Also, characteristics such as seeking the right, monitoring according to the Qur'an and Sunnah, oppression, paying attention to the weak class, obedience to the superiors, paying attention to tax collection and consumption, heresy, meritocracy and patience are most common in the words of Imam Ali (AS). ) had. This means that what distinguishes Islamic management from other Western management models is the different worldview of Muslim managers than other managers and more attention to ethical and value-oriented behaviors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic management
  • Islamic Management characteristics
  • Amir al-Mu'minin (AS
  • ) content Analysis
  • book Nahj al-Balaghah
آقاجانی، آرش (1385)، تبیین ویژگی‌های مدیران از دیدگاه حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه «، فصلنامه اندیشه صادق، شماره 24، سال 1385، صفحه 27-60.
آقامحمدی، جواد. (1393)، بررسی توجه به جایگاه شاخصه‌های مدیریت اسلامی در انتخاب مدیران مدرسه (مطالعه موردی شهرستان دیواندره)، دوفصلنامه علمی – تخصصی اسلام و مدیریت، سال 3، شماره 6، پاییز و زمستان 1393، ازصفحه 139 تا صفحه 159.
امام علی علیه السلام (1379)، نهج البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، قم: دفتر نشر الهادی
بنیادی نائینی، علی و حسن کامفیروزی، (1392) طراحی الگوی شایستگی‌های مدیران و فرماندهان ناجا از دیدگاه نهج البلاغه با استفاده از روش داده بنیاد و الگوسازی معادلات ساختاری، فصلنامه نظارت و بازرسی، شماره 24، از صفحه 8 تا صفحه 30.
بنیادی نائینی، علی و محمود تشکری، (1391)، ﻃﺮﺍﺣﻰ ﺍﻟﮕﻮﻱ شایستگی‌های ﻣﺪﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎﻥ ﻧﺎﺟﺎ از دیدگاه امام و مقام معظم رهبری، فصلنامه نظارت و بازرسی، سال ششم، شماره 19، از صفحه 8 تا صفحه 30.
بهارستان، جلیل، (1383)، مطالعه تطبیقی مدیریت اسلامی و مدیریت رایج، فصلنامه مدرس علوم انسانی.
بهشتی، محمدحسین، (1365)، مدیریت اسلامی و اوصاف رهبری، سازمان امور استخدامی کشور.
ترابی،  یوسف؛ شریعتی، مسعود؛ درخشان، کیومرث؛ (1395)؛ طراحی الگوی مدیر شایسته مبتنی بر نهج البلاغه بر اساس روش داده بنیاد؛ پژوهش های مدیریت انتظامی (مطالعات مدیریت انتظامی)، دوره 11، شماره 2، از صفحه 171 تا صفحه 190.
تولایی، روح الله، (1386)، الگویی برای شناخت مدیریت اسلامی، دو ماهنامه توسعه منابع انسانی پلیس، شماره 11، 1386، از صفحه 53 تا صفحه 71.
جبه دار، علی رضا (1377)، مدخلی بر عرفان در مدیریت، (جزوه منتشر نشده)
جوادی آملی، عبدالله، (1389)، علوم انسانی در صبغه اسلامی، مجله عیار، سخن سمت، شماره 23، صفحه 13.
چاوشی، سیدکاظم، (1388)، بررسی رویکرد نظری به مدیریت اسلامی، فصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته ای قرآنی، شماره 2.
چیت سازیان، علیرضا وکرامت محمدی، (1398)، فرامطالعه ای از پژوهش‌های حوزه مدیریت اسلامی (مورد مطالعه: پایان نامه‌های مقطع کارشناسی ارشد دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام)، مجله اندیشه مدیریت راهبردی، سال سیزدهم، شماره دوم، پیاپی 26، از صحفه 24 تا صفحه 26.
حسینیان، شهامت و نادری، محمد، رشیدی، سیروس، (1392)، معیارهای شایستگی در مدیریت اسلامی (از نظر مسئولین ارزشیابی و انتصابات بازرسی کل و نظارت و ارزیابی ساعس)، مجله علمی، ترویجی بصیرت و تربیت اسلامی، زمستان 1392، سال دهم، شماره 27. از صفحه 45 تا صفحه 64.
حصیرچی، امیر؛ سلطانی، محمدرضا؛ فرهی بوزنجانی، برزو، الگوی شایستگی مدیران  نظام در اندیشه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مدظله العالی)، فصلنامه بازرسی و نظارت، سال پنجم، شماره 17. از صفحه 7 تا صفحه 38.
خنیفر، حسین، تحلیل محتوای ادبیات اسلامی با تأکید بر آثار منتخب، فرهنگ مدیریت، شماره 10، 1384، از صفحه 151 تا صفحه 201.
دانایی‌فرد، حسن و نونا مومنی، (1387)، نظریه رهبری اثربخش از دیدگاه امام علی علیه السلام (استراتژی نظریه داده بنیاد متنی)، مطالعات انقلاب اسلامی، پاییز 1378، دوره4، شماره 14، از صفحه 75 تا صفحه 110.
ربی پور، محمدعلی و منوچهر صمدی وند (1388)، «سیاست مدیریتی و ویژگی مدیران در نهج البلاغه»، فصلنامه فراسوی مدیریت، سال دوم، شماره 8، سال 1388، صفحه 119-140.
شریفی عبدالله، سلگی، محسن، محمدزاده، محمدجعفر، (1392)، جستاری درباره علم دینی و دینی کردن علوم، قبسات،  سال هیجدهم، بهار 1392.
شفریتز جی ام و استیون اوت جی، (1381)، نظریه سازمان، اسطوره‌ها، ترجمه علی پارسائیان.
 علی اصغر شیره پز آرانی، میرزا حسن حسینی، محمد محمودی میمندی،و محمدتقی امینی. (1393). الگوی مفهومی تفکر استراتژیک در کسب و کارها از دیدگاه امام علی ع در نهج البلاغه، اسلام و مدیریت، سال سوم، پاییز و زمستان 1393، شماره 6.
فرامرز قراملکی، احد، (1385)، روش شناسی مطالعات دینی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
فرهی بوزنجانی، برزو، مهدوی، موسی، ظهیری اصل، جاسم، (1390)، تراز شایستگی مدیران و فرماندهان در یک سازمان نظامی، فصلنامه نظارت و بازرسی، سال پنجم، شماره 18 از صفحه 8 تا صفحه 24.
قربان نژاد، پریسا و احمد عیسی خانی (1392)، الگوی شایستگی مدیران براساس نهج البلاغه امام علی علیه السلام»، فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، شماره 15، سال 1392، صفحه 17-22.
کردنائیچ، اسدالله، قاسمی، میثم، مختاری، علی، گامی در مسیر طراحی الگوی شایستگی فرماندهان و مدیران ناجا، فصلنامه بازرسی و نظارت، سال چهارم، شماره 12، از صفحه 157 تا صفحه 178.
کیا، منوچهر، (1377)، نظریه‌های مدیریت و مدل‌های سازمان، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
گرگانی، تقی (1390)، «نقش‌ها و وظایف و ویژگی‌های مدیر در آیینه مدیریت قرآن با نگرشی با جزء های 7-9 قرآن کریم و تأسی از نهج البلاغه»، فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، سال دوم، سال 1390، صفحه 75-90.
محمدی، مهدی و همکاران، (1393)، مفهوم پردازی معنویت سازمانی از منظر نهج البلاغه، کاربست استراتژی نظریه داده بنیاد، دوفصلنامه علمی – تخصصی اسلام و مدیریت، سال 3، شماره 6، پاییز و زمستان 1393، از صفحه 139 تا صفحه 162.
 مجرب، محمد علی و فاطمه معتمدی (1384)، «مصادیق مدیریت اسلامی و نقش آن در تولید»، کتاب مجموعه مقالات نخستین کنگره بین المللی - دانشگاه آزاد اسلامی، 1384، پایگاه مقالات مدیریت  www.SYSTEM.parsiblog.com.
محمدی، آیت؛ کیهان، جواد و اسکندری، کریم؛ (1400)، «روایت نهج البلاغه از اخلاق حرفه‌ای مدیران»؛ علوم تربیتی از دیدگاه اسلام پاییز و زمستان 1400 - شماره 17، از صفحه 259 تا صفحه 389
مصباح یزدی، محمدتقی، (1376)، پیش نیازهای مدیریت اسلامی، تهران، موسسه امام خمینی.
مطهری، مرتضی، (1354)، روزنامه کیهان.
موسی زاده، زهره و مریم عدلی (1388)، «معیارهای انتخاب و انتصاب مدیران با روکرد شایسته گزینی در نهج البلاغه»، فصلنامه اندیشه مدیریت، سال سوم، شماره 1، سال 1388،  صفحه 103-132.
نجات بخش اصفهانی، علی و بهاره شهریاری، (1388)، مقایسه ویژگی‌های مدیریت از دیدگاه  قرآن کریم با مدیریت از دیدگاه نظریه‌های غربی، فصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآنی، سال اول، شماره دوم، بهار 1388، از صحفه 73 تا صفحه 80.
نورمحمدی، محمدرضا و جواد نیک معین، (1394)، معیارهای شایستگی‌های مدیران براساس رهنمودهای امام علی علیه السلام در نهج البلاغه، دوفصلنامه علمی – تخصصی اسلام و مدیریت، سال 4، شماره 7، بهار و تابستان 1394، از صفحه 53 تا صفحه 87.
نیک پور، امین و معصومه زارع کاسب (1390)، «گزینش اسلامی کارکنان کلید موفقیت سازمان‌های امروز» فصلنامه تخصصی مدیریت در اسلام، سال هفتم، شماره 15 و 16، سال 1390، صفحه 131-146.
هیوز، آون، (1384)، مدیریت دولتی نوین، سیدمهدی الوانی و همکاران، تهران، مروارید.
واعظی، احمد، (1387)، علم دینی از منظر آیت الله جوادی آملی، «روش شناسی علوم انسانی»، فصلنامه حوزه و دانشگاه، سال 14، شماره 54، بهار، 1387، از صفحه 9 تا صفحه 23.
Hofstede, G. (1993), Cultural constraints in management theories, Academy of  management executive, 7(1), page 81 to page 94.
Khoshouei1,Mahdieh Sadat, Hamid Reza Oreyzi, Aboulghasem Noori, (2013), The Eight Managerial Competencies: Essential Competencies for Twenty FirstCentury Managers, Iranian Journal of Management Studies (IJMS), Vol.6, No.2, page 131 to page152.
Schein, E, (1985), Organizational Culture and Leadership, Jossey-Bass, San Francisco, CA.
Triandis, H.C. (2004), The many dimensions of culture, Academy of Management Executive, 18 (1), pgae 88 to page 93.