شناسایی عوامل مؤثر بر جذب و ماندگاری گردشگر مذهبی در کلانشهر مشهد با رویکرد داده‏ بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: کارشناس ارشد، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه بین‏المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران

2 استادیار، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه بین‏المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران

3 کارشناس ارشد، گروه مدیریت، موسسه آموزش عالی بینالود، مشهد، ایران

چکیده

گردشگری که در فرهنگ و تمدن اسلامی با اندیشه و باور مسلمانان پیوندی محکم دارد، یکی از سودآورترین صنایع در عرصه بین‏المللی و یکی از مهمترین راه‏های درآمد‏زایی و برون‏رفت از مشکلات اقتصادی در عرصه‏های محلی، ناحیه‏ای، منطقه‏ای، ملی و بین‏المللی است. کلان‏شهر مشهد، به­دلیل وجود بارگاه مقدس امام رضا (ع) ظرفیت قابل توجهی در جذب گردشگران مذهبی دارد، اما در دهه‏های اخیر تعداد زائرین و گردشگران آن افزایش و متوسط ماندگاری آنها کاهش یافته است. بر این اساس هدف اصلی این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر در جذب و ماندگاری گردشگر مذهبی در کلانشهر مشهد است که به­منظور دستیابی به این هدف از روش پژوهش کیفی و راهبرد داده‏بنیاد با رویکرد گلیزری بهره گرفته شده است. در این راستا، نظر خبرگان در ارتباط با عواملی که می‏تواند در جذب و ماندگاری گردشگران مذهبی کلانشهر مشهد مؤثر باشد، طی مصاحبه‏های نیمه‌ساختار‏یافته جمع‏آوری، و به­ کمک روش داده‏بنیاد، شناسه­های باز، انتخابی و نظری از مفاهیم مستخرج، استنباط شد. پس از 12 مصاحبه و بررسی و تفسیر داده‏ها، 37 شناسه اولیه در قالب 12 مقوله فرعی استخراج شد که در پنج مقوله اصلی ویژگیهای مقصد گردشگری، ویژگیهای جامعه میزبان، مدیریت مقصد گردشگری، ویژگیها و نیازهای زائر یا گردشگر مذهبی و ویژگیهای سفر طبقه‏بندی گردید. در پایان الگوی عوامل مؤثر بر جذب و ماندگاری گردشگر مذهبی در کلانشهر مشهد ارائه، و ارتباط مقوله‏ها تبیین شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Effective Factors Influencing Attraction and Retention of Religious Tourists in Mashhad Metropolis Based on Grounded Theory

نویسندگان [English]

  • Ali Pourang 1
  • Sayyed Morteza Ghayoor Baghbani 2
  • Nahid Pourang 3
1 Corresponding author: master of management, Faculty of Management and Accounting, Imam Reza International University, Mashhad, Iran
2 Assistant professor at the Faculty of Management and Accounting, Imam Reza International University, Mashhad, Iran
3 Master of Management, Department of Management, Binalood Higher Education Institute, Mashhad, Iran
چکیده [English]

According to the Islamic culture and civilization, tourism is deeply linked to Islamic thought and belief. It is one of the most profitable industries in the international fields and an important way for producing income and getting out of economic challenges of the local, national, regional, and international situations. Because the holy shrine of Imam Reza (AS) is placed in Mashhad, it has a substantial capacity to attract religious tourists; yet, in recent decades, the number of pilgrims and tourists has increased, but their average stay in the city has decreased. Accordingly, the main purpose of this study is to identify the factors affecting the attraction and retention of religious tourists in Mashhad metropolis. In order to achieve this goal, the qualitative research method and grounded theory of Glaser’s approach have been employed. In this regard, the opinion of experts on the effective factors on attracting and retaining religious tourists in Mashhad metropolis were collected by semi-structured interviews. Through grounded method, they were categorized into open, selective and theoretical codes inferred from the identified concepts. The results of twelve interviews and reviewing and interpreting the data, led the researchers to 37 initial identifiers in the form of twelve sub-categories in five main categories including the characteristics of the destinations of the tourists and host community, tourist destination management, the characteristics and needs of pilgrims or religious tourists and the features of their travelling. Finally, the model of factors affecting the attraction and retention of religious tourists in Mashhad metropolis was presented, and the relations among categories were explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious tourism
  • tourism retention
  • tourist attraction
  • Mashhad metropolis
ابراهیم‏زاده، عیسی؛ کاظمی، شمس‏الله؛ اسکندری ثانی، محمد (1390)، برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری با تأکید بر گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: شهر قم)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، ش 76: 141 ـ 115.
اربابابیان، شیرین؛ زمانی، زهرا؛ رحیمی، معصومه (۱۳۹۳)، بررسی اثر گردشگری در توسعه کارافرینی، برنامه‏ریزی و توسعه گردشگری، س 3، ش 10: ۱۲۶ ـ ۱۴۶.
استعلاجی، علیرضا؛ خوش‏نیت­بیانی، محمد (1391)، شناخت توانمندیهای گردشگری و ارائه الگوهای بهینه توسعه گردشگری از دیدگاه جغرافیای کاربردی (مطالعه موردی شهر ری)، جغرافیا، دوره 10، ش 34: 251 ـ 275.
اسماعیلی، رضا؛ صابرحقیقت، اکرم؛ ملبوسی، شراره (1389)، ارزیابی شرایط اقلیم آسایشی بندر چابهار در جهت توسعه گردشگری، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‏المللی جغرافیدانان جهان اسلام.
آقاجانی، معصومه؛ فراهانی­فرد، سعید (1394)، گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی ایران)، سیاستهای راهبردی و کلان، س 3، ش 9: 43 ـ 66.
آقائی، واحد (1389)، نقش گردشگری در تحول اقتصادی­ ـ ­اجتماعی استان سیستان­و­بلوچستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‏ریزی توریسم دانشگاه سیستان­و­بلوچستان، زاهدان.
امیدی­کیا، کامران؛ مشبکی، اصغر؛ خداداد­حسینی، سیدحمید؛ عزیزی، شهریار (۱۳۹۱)، شناخت توان سازمانی جایگاه‏سازی برند شرکت در صنعت مواد غذایی با استفاده از نظریه داده بنیاد، اندیشه مدیریت راهبردی،    ش 72: 11 ـ 35.
بابایی، غلامرضا؛ مسعودی، حمید (1393)، گردشگری مذهبی و اسکان موقت، تحلیلی بر ارائه خدمات رفاهی به زائرین مشهد مقدس، اولین همایش بین‏المللی علمی راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالشها و چشم‏اندازها، مشهد: پژوهشگاه گردشگری جهاد دانشگاهی.
بانشی، عبادالله؛ بوستانی، حمیدرضا؛ ذکی، مهدی (1398)، واکاوری ابعاد بازاریابی داخلی از دیدگاه اسلام و سنجش رابطه آن با قصد بازدید مجدد گردشگران اماکن مذهبی، نشریه علمی مدیریت اسلامی، دوره 27، ش 1: 140 ـ 115.
بدری، سیدعلی؛ طیبی، صدراله (1391)، بررسی عوامل مؤثر بر هزینه‏های گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: مشهد مقدس)، برنامه‏ریزی و توسعه گردشگری، دوره 1، ش 1: 153 ـ 177.
جلیلی­گندمانی، صدیقه (1393)، تحلیل تأثیر طول مدت اقامت و اندازة گروه گردشگران بر مخارج گردشگری داخلی شهر اصفهان، پایان‏نامة کارشناسی ارشد مدیریت، دانشگاه شیخ بهایی.
حاجی­نژاد، علی؛ رحیمی، دانا؛ تقی‏زاده، زهرا (1392)، تدوین برنامه راهبردی توسعه گردشگری در مناطق نمونه گردشگری روستایی (مطالعه موردی: روستای نمونه گردشگری هجیج در شهرستان پاوه)، آمایش سرزمین، دوره 5، ش 1: 51 ـ 78.
حسام، مهدی؛ آقایی‏زاده، اسماعیل (1397)، واکاوی دلایل تمایل اندک گردشگران به ماندگاری در شهر رشت، گردشگری شهری، دوره 5، ش 1: 35 ـ 51.
حسام، مهدی؛ محمدی­یگانه، بهروز؛ چراغی، مهدی (1395)، تحلیل اثرات گردشگری مذهبی در توسعه پایدار نواحی روستایی از دیدگاه جامعه میزبان (مورد پژوهش: منطقه نمارستاق­ـ­شهرستان آمل)، فضای گردشگری، دوره 6، ش 21: 101 ـ 116.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (28 دی‏ماه 1397)، چالشهای اقتصاد گردشگری مذهبی در مشهد، کد خبر 83174983،‌ برگرفته از:        https://www.irna.ir/news/83174983
دانایی‏فرد، حسن؛ امامی، سیدمجتبی (1386)، راهبردهای پژوهش کیفی: تأملی بر نظریه‏پردازی داده‏بنیاد، اندیشه مدیریت، س 1، ش 2: 69 ـ 97.
دورانت، جی (1377)، تاریخ تمدن، احمد آرام، پاشایی، آریان‏پور، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دهشیری، محمدرضا (1394)، ارزیابی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران، برنامه‏ریزی و توسعه گردشگری، دوره 4، ش 12: 72 ـ 92.
رحمان‏سرشت، حسین؛ هرندی، عطاءالله (1396)، الگوی برای کنترل راهبردی حاکمیت شرکتی با استفاده از راهبرد نظریه داده بنیاد کلاسیک، پژوهشهای مدیریت عمومی، س دهم، ش 37: 29 ـ 58.
رفیعی، هادی؛ پارساپور، سارا؛ رهنما، علی (1395)، عوامل اقتصادی اجتماعی مؤثر بر ماندگاری گردشگران داخلی (مورد مطالعه: شهر مشهد)، مطالعات اجتماعی گردشگری، س چهارم، ش 7: 8 ـ 35.
رفیعی، هادی؛ شاهنوشی، ناصر؛ رحمانی، فاطمه؛ حاتمی، علیرضا؛ شاکری، مجتبی (1388)، بررسی وضعیت اقتصادی زائرین و عوامل مؤثر بر ماندگاری آنها، طرح پژوهشی به کارفرمایی معاونت پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی.
رمضانی، بهمن؛ نیکدل، نسرین (1389)، شناخت عوامل مؤثر بر افزایش مدت ماندگاری گردشگران در شهرستان صومعه‏سرا، چشم‏انداز جغرافیایی، س 5، ش 13: 48 ـ 59.
زیاری، کرامت­الله؛ امانپور، سعید؛ امیری­فهلیانی، محمدرضا (1392)، بررسی عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری شهری با تأکید برعوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگران (نمونه موردی، شهر نورآباد ممسنی)، سرزمین، ش 10(37): 15 ـ 32.
سقایی، مهدی؛ خواجوی، محمد؛ اسلامی، علیرضا (1393)، واکاوی ضریب ماندگاری پایین گردشگران در استان گلستان با تأکید بر گردشگران عبوری، اولین همایش بین‏المللی علمی راهبردی توسعة گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالشها و چشم‏اندازها، مشهد: پژوهشگاه گردشگری جهاد دانشگاهی.
سند راهبردی کلانشهر مشهد (1383)، شهرداری مشهد، معاونت برنامه‏ریزی و توسعه.
شریعتی، سیدصدرالدین؛ پورفرج، اکبر؛ حیدری، محمد (1391)، نقش تمدن اسلامی در توسعه گردشگری مقصدهای مذهبی (مورد مطالعه شهر مقدس قم)، مطالعات مدیریت گردشگری، س هفتم، ش 18: 1 ـ 23.
شفیعی، زاهد؛ محمدی، امین (1393)، بررسی تأثیرات توسعه گردشگری بر جامعه میزبان: نمونه موردی شهر چادگان، جغرافیای سرزمین، دوره 11، پیاپی 41، ش1: 77 ـ 90.
شیرخدایی، میثم؛ حسینی، ابوالحسن؛ ابراهیم­زاده­گنجی، سیده­زینب (1395)، تبیین نقش عوامل مؤثر بر اعتماد الکترونیک در وبسایت‏های گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 11، ش 34: 111 ـ 129.
ضرغام­بروجنی، حمید؛ محمودزاده، مجتبی؛ مروتی­شریف‏آبادی، علی؛ اسدیان­اردکانی، فائزه (1397)، گردشگری دینی، الزامات، راهبردها و پیامدها، فصلنامه علمی مدیریت اسلامی، دوره 26، ش 2: 213 ـ 237.
عابسی، سعید؛ شمس‏الهی، سارا؛ شاه‏طهماسبی، اسماعیل (1392)، بررسی کارایی نسبی مدیریت گردشگری استانهای کشور در برنامه سوم و چهارم توسعه، راهبرد اقتصادی، دوره 2، ش 7: 179 ـ 198.
عربشاهی، معصومه؛ بهبودی، امید؛ کشفی، سیدمحمدامین (1396)، تحلیل نقش عوامل رانشی و کششی در توسعه گردشگری مذهبی در شهر مقدس قم، گردشگری و توسعه، دوره 6، ش 3: 58 ـ 79.
فروغ‏زاده، سیمین؛ شریعتی­مزینانی، سعید؛ دانایی­سیج، مجید (1391)، تحلیل جامعه‏شناختی مدت اقامت زائرین ایرانی در شهر مشهد، مطالعات اجتماعی ایران، دوره 6، ش 3 و4: 157 ـ 179.
فیروزجائیان، علی­اصغر؛ یوسفی، ندا؛ میرمحمدتبار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، سیداحمد (۱۳۹۳)، تحلیل کارکردی گردشگری مذهبی در ایران (فراتحلیلی از تحقیقات موجود)، برنامه‏ریزی و توسعه گردشگری، دوره 3، ش ۸: ۱۴۳ ـ ۱۶۵.
فیض‏آبادی، مصطفی­جهانگیر؛ وزیری­محبوب، سیدجمال (1390)، ضرورت مطالعات آینده‏پژوهی و روشهای آن در توسعه گردشگری مذهبی، کنفرانس میقات‏الرضا(ع)، مشهد.
قنبری­برزیان، علی (1396)، تبیین ذایقه گردشگری مذهبی در جامعه ایران با تأکید بر جوانان: موانع و چالشها، برنامه‏ریزی و توسعه گردشگری، دوره 6، ش 21: 116 ـ 135.
کریمی­علویجه، محمدرضا؛ احمدی، محمدمهدی؛ نظری، مهسا (1394)، بررسی تأثیرات ارزشهای سنتی و ارزشهای اسلامی بر رضایت و وفاداری گردشگران خارجی شهر قم، مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 10، ش 32: 21 ـ 42.
گروه مطالعات اقتصادی (1389)، بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به ماندگاری بیشتر زائران و گردشگران در شهر مشهد، شهرداری مشهد معاونت برنامه‏ریزی و توسعه مدیریت توسعه و پژوهش.
محمدی­یگانه، بهروز؛ احمدنژاد، محسن؛ ابراهیم­زاده، مانیا؛ چراغی، مهدی (1392)، تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری در نواحی برگزاری جشنواره‏های مذهبی، مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 8، ش 23: 51 ـ 69.
متقی، سمیرا؛ صادقی، محمد؛ دلالت، مراد (1395)، نقش امنیت در توسعة گردشگری بین‏المللی (نمونة موردی: گردشگران خارجی شهر یزد، گردشگری شهری، دورة 3، ش 1: 77 ـ 91.
موسوی، میرنجف؛ ابراهیم‏زاده، عیسی؛ کاظمی‏زاد، شمس‏اله؛ قنبری، حکیمه (1392)، تحلیل عوامل مؤثر بر رضایتمندی گردشگران خارجی از کارکردها و زیرساختهای گردشگری شهر قم، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه‏ای، دوره 5، ش 18: 69 ـ 88.
نادرپور، هوشیار؛ لطیفی، میثم؛ اکبری، رضا (1395)، بررسی تحلیلی معنای زندگی در اندیشه شهید مصطفی چمران با استفاده از روش نظریه‏پردازی داده‏بنیاد، روانشناسی نظامی، دوره 7، ش 26: 47 ـ 66.
موسوی، میرنجف؛ سلطانی، ناصر (۱۳۹۳)، تحلیلی بر نقش گردشگری مذهبی در توسعه شهری (مطالعه موردی: امامزاده جعفر(ع) یزد)، پژوهش و برنامه‏ریزی شهری، س 5، ش 18: ۷۷ ـ ۹۴.
واحدی، صدیقه (1390)، بررسی عوامل مؤثر در جذب و ماندگاری گردشگر در شهرها مدت ماندگاری گردشگران (مطالعة