شناسایی مؤلفه‌های سازمان اخلاقی از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته مدیریت دولتی گرایش رفتار سازمانی پردیس بین‌المللی ارس دانشگاه تهران

2 استاد مدیریت دولتی پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

4 استادیار مدیریت دولتی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

تحقق سازمانهای اخلاقی نیازمند شناسایی مؤلفه‌هایی است که بتوان براساس آنها بایدها و نبایدهای رفتاری را تعیین کرد. مؤلفه‌های اخلاقی براساس جهان‌بینی افراد معنا پیدا می‌کند و والاترین تعریف نسبت به اخلاق در جهان‌بینی اسلامی قابل ‌مشاهده است؛ از این‌رو شناسایی مؤلفه‌های سازمان اخلاقی نیز براساس مکتب اسلام انجام شده است؛ بدین­منظور با استفاده از تحلیل مضمون، آیات قرآن کریم و گزاره‌های نهج‌البلاغه مورد مطالعه و تدبر قرار گرفت و 68 مضمون پایه، 16 مضمون سازمان­دهنده و دو مضمون فراگیر مشخص شد. مضمون فراگیر عوامل سازمانی شامل مضمونهای سازمان­دهنده شایسته‌سالاری، آموزش اصول اخلاقی، تصمیم‌گیری مشارکتی، استفاده صحیح از منابع سازمانی، رعایت اعتدال، عدالت سازمانی، پیش‌بینی­پذیری، ایجاد نظام تشویق و تنبیه براساس عملکرد و ایجاد واحدهای نظارتی را مورد توجه قرار داده است و مؤلفه‌های انسانی، مضمونهای سازمان‌دهنده رفتار شهروندی سازمانی، پرهیز از رفتارهای آمرانه، عملکرد اخلاقی، حفظ احترام افراد، رعایت حریم خصوصی افراد، حفظ عزت‌نفس، سوءاستفاده نکردن از پست و مقام را مدنظر دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Components of Ethical Organizations from the Viewpoint of the Holy Qur’an and Nahj al-Balaghah

نویسندگان [English]

  • Golara Pourmojarrab 1
  • Hassan Zarei matin 2
  • Ali Asghar Pourezzat 3
  • Hamid Reza Yazdani 4
1 PhD candidate of public administration, organizational behavior, The University of Tehran, Aras Campus
2 Professor at Faculty of Management and Accounting, Farabi Campus, visiting professor at Aras International Campus of the University of Tehran
3 Corresponding author, professor at Faculty of Management and Accounting, visiting professor at Aras International Campus of the University of Tehran
4 Assistant professor, Faculty of Management and Accounting, Farabi Campus, visiting professor at Aras International Campus of the University of Tehran
چکیده [English]

The formation of moral organizations entails identification of the components on the basis of which behavioral dos and don'ts can be identified. Moral components make sense on the basis of the worldview of individuals. The most profound definition of morality can be found in the Islamic worldview. Hence, the components of moral organization were identified on the basis of Islamic viewpoint.  The verses of the Holy Qur’an and the content of Nahj al-balaghah were studied through thematic analysis resulting in 68 basic themes, 16 organizing themes and two integrative themes. The integrative theme of organizational factors included organizing themes, meritocracy, teaching ethical principles, participatory decision making, proper use of organizational resources, moderation, organizational justice, predictability, creating a system of reward and punishment on the basis of performance, and creating supervisory units. Human components included organize themes of citizenship organizational behavior, avoidance of authoritarian behavior, moral performance, respect for individuals, respect for privacy, keeping self-esteem, and non-abuse of official position.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral organizations
  • ethical components in organizations
  • Islamic ethics in organizations
  • management
  • organizations
  • the Holy Quran and Nahj al-Balaghah
قرآن کریم (1387)، ترجمه مهدی الهی­قمشه ای، تهران: انتشارات پیام عدالت.
قرآن کریم (1417ق)، ترجمه محمدمهدى فوالدوند، دفتر مطالعات تـاریخ و معـارف اسـلامی، تهران.
نهج‌البلاغه (1379)، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور.
نهج‌البلاغه (1386)، ترجمه آیت‌الله مکارم­شیرازی، تهران: دار‌الکتب­الإسلامیة.
ابن‌شعبه، حسن­بن­علی (1380)، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، ترجمه بهراد جعفری، تهران: دارالکتب‌الإسلامیة.
افجه، سیدعلی­اکبر؛ نقی­پورفر، ولی­الله؛ جعفرپور، محمود (1393)، ارائه الگو برای انجام پژوهشهای بنیادی در حوزه مطالعات مدیریت اسلامی (مورد مطالعه: عدالت توزیعی در سازمان)، مطالعات راهبردی بسیج،       س 17، ش 62: 33­ ـ 56.
پورصادق، ناصر؛ بهاورنیا، وحیده؛ ذوالفقاری­زعفرانی، رشید (1398)، الگوی توسعه اخلاق حرفه‌ای از طریق شناسایی عوامل مؤثر بر آن، مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت، ج ۱۰، ش ۴۰: ۳۷ ـ ۶۴.
جاویدان، فاطمه؛ دهقان، محمدصادق؛ شمسی­گوشکی، احسان؛ عباسی، محمود (1391)، تحلیل نظریه رشد اخلاقی با رویکرد قرآنی، اخلاق زیستی، س دوم، ش 6: 11 ـ 48.
خان­بیگی، حمزه (1396)، مروری بر جایگاه اخلاق در اسلام، دانشنامه اسلامی تبیین، تاریخ انتشار 18/7/1396.
خسروپناه، عبدالحسین (1391)، رابطه دین و اخلاق در قرآن، اخلاقوحیانی،س اول،ش 1: 29 ـ 52.
خوراکیان، علیرضا؛ جهانگیر، مصطفی؛ نیکخواه­فرخانی، زهرا؛ محمدی­شهرودی، حامد (1396)، تحلیل عوامل مؤثر بر رفتار اخلاقی کارکنان، اخلاق در علوم و فناوری، س دوازدهم، ش 2: 24 ـ 36.
رستم­زاده­گنجی، اسماعیل؛ ضماهنی، مجید؛ فروزنده­دهکردی، لطف­الله؛ موغلی، علیرضا (1397)، طراحی الگوی سازمان ارزش بنیان با رویکرد اسلامی، مدیریت اسلامی، س 26، ش 1: 9 ـ 37.
زارعی­متین، حسن؛ غریبی­یامچی، حمیده؛ نیک­مرام، سحر؛ جهانی، حوریه (1390)، رابطه نهادینه‌سازی فرهنگ اخلاقی با زندگی کاری، اخلاق در علوم و فناوری، س ششم، ش 2.
صیادی­تورانلو، حسین؛ ثقفی، سپیده (1396)، پیامدهای اخلاق کار اسلامی، مدیریت اسلامی، س 25، ش 4: 175 ـ 202.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1378)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عابدی­جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ­زاده، محمد (1390)، تحلیل مضمون و شبکه مضمونها روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی،  س پنجم، پیاپی 10، ش 2: 151 ـ 198.
عباسی، منصوره؛ فیضی، طاهره (1392)، سازمان اخلاقی و تأثیر آن بر مسئولیت اجتماعی سازمان در ستاد وزارت جهاد کشاورزی، مدیریت فرهنگ سازمانی، دوره یازدهم، ش 2: 33 ـ 54.
عزیزآبادی، ابوالفضل؛ مرتضوی، سعید؛ انصاری­اول، محمدعلی؛ رحیم­نیا، فریبرز (1395)، مدخلی بر ویژگیهای رهبری اخلاقی در نهج‌البلاغه، مدیریت اسلامی، س بیست‌وچهار، ش 4: 11 ـ 41.
فروزنده­دهکردی، لطف‌الله؛ کیارزم، آمنه (1394)، شناسایی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر نهادینه‌سازی اخلاق در سازمانهای دولتی با استفاده از الگوی ISM، پژوهشهای مدیریت منابع سازمانی، دوره پنج، ش 3: 125 ـ 152.
قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چ یازدهم.
کاظمی، علی؛ کنجکاومنفرد، امیررضا؛ محمودی­میمند، مرتضی؛ کنجکاومنفرد، علیرضا (1393)، واکاوی عوامل مؤثر بر اخلاق سازمانی با استفاده از الگویابی معادله ساختاری، فرایند مدیریت و توسعه، دوره ۲۷، ش ۴: ۴۷ ـ ۶۶.
کعب‌عمیر، نوری؛ موسوی، منتهی؛ موسوی، سوسن؛ نعامی، عبدالزهرا (1397)، ارتباط بین عوامل درون‌سازمانی مؤثر بر رعایت اخلاق حرفه‌ای پرستاران، مدیریت پرستاری، س هفتم، ش 1: 9 ـ 17.
لطیفی، میثم (1390)، روش­شناسی راهبردهای تدبر در قرآن کریم: استقرایی از پژوهشهای میان رشته­ای مدیریت اسلامی در دهه اخیر، اندیشه مدیریت راهبردی، س پنجم، ش 2: 25 ـ 55.
م‍ت‍ق‍ی‌، ع‍ل‍ی­ب‍ن‌ح‍س‍ام‌ال‍دی‍ن ‌(1419ق)، ک‍ن‍ز‌ال‍ع‍م‍ال‌ ف‍ی‌ س‍ن‍ن‌‌الاق‍وال‌ و‌الاف‍ع‍ال‌، ج 3، لبنان، بیروت: دار الکتاب­العلمیه.
محمدی، ابوالفضل؛ حجازی­فر، سعید؛ قاسمی­نژاد، یاسر (1395)، باورهای مؤثر در هدایت و کنترل رفتارهای سازمانی از دیدگاه آیات منتخب قرآن کریم، مدیریت اسلامی، دوره 24، ش 1: 131 ـ 158.
محمدی، مسلم؛ گل­وردی، مهدی (1392)، مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای در سازمان با الگو گرفتن از مبانی دینی، اسلام و مدیریت، دوره 2، ش 3: 161 ـ 180.
محمدی­سالاری، فرزاد (1395)، رائه الگویی برای تبیین عوامل مؤثر بر توسعه پایبندی کارکنان به رفتارهای اخلاقی در اداره کل امور مالیاتی استان آذربایجان شرقی، پژوهشنامه مالیات، س 24، ش 29: 205 ـ 229.
محمودروشن‌ضمیر، سمیرا؛ ایرانی، حمیدرضا؛ یزدانی، حمیدرضا (1396)، شناسایی عوامل سازمانی مؤثر بر بروز رفتار انحرافی کارکنان مورد مطالعه: ستاد مرکزی دانشگاه تهران، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، س هفتم،     ش 2: 183  ـ 204.
مشایخی­پور، محمدعلی (1390)، مبانی اخلاق کار از دیدگاه امام علی علیه­السلام، مدیریت اسلامی، س 19،      ش 1: 37 ـ 65.
معیدفر، سعید (1385)، اخلاق کار و عوامل مؤثر بر آن در کارکنان ادارات دولتی، رفاه اجتماعی، دوره ششم،    ش 23: 321 ـ 341.
موسوی، محمد؛ عربشاهی­کریزی، احمد (1393)، رابطه اخلاق با تعالی سازمانی، اخلاق در علوم و فنّاوری،     س نهم، ش 2: 86 ـ 96.
موسوی­داوودی، سیدمهدی؛ حضوری، محمدجواد؛ نجاری، رضا؛ رستگار، عباسعلی (1396)، ارزیابی میدانی الگوی ارزشهای سازمانی مبتنی بر امروزه‌های نهج‌البلاغه، مدیریت اسلامی، س 25، ش 1: 91 ـ 121.
میرمحمدتبار، سیداحمد؛ مجدی، علی‌اکبر؛ سهرابی، مریم (1396)، فراتحلیل عوامل مؤثر بر اخلاق سازمانی، راهبرد فرهنگ، دوره 10، ش 37: 187 ـ 211.