گردشگری دینی، الزامات، راهبردها و پیامدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: دانشیار گروه مدیریت جهانگردی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار گروه مدیریت جهانگردی دانشگاه علامه طباطبائی

3 دانشیار گروه مدیریت صنعتی دانشگاه یزد

4 دانشجوی دکتری مدیریت گردشگری دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

گردشگری دینی یکی از اَشکال گردشگری است که امروزه بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و توسعه آن در دستور کار است. پژوهش حاضر با هدف ارائه مدل نظری توسعه گردشگری دینی در ایران به صورت کیفی و به روش نظریه‌پردازی داده‌بنیاد انجام شده است. برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه‌های عمیق و بدون ساختار با 18 خبره آشنا به موضوع (که تا اشباع نظری انتخاب شدند) استفاده شد. حاصل این مصاحبه‌ها، طی فرایند کدگذاری باز، محوری و انتخابی مورد تحلیل قرار گرفت. از درون مجموعه‌ مفاهیم اولیه گردآوری‌شده در این مرحله، مقوله‌هایی استخراج شد. در ادامه، این مقوله‌ها تحت عناوین: عوامل علّی، پدیده محوری، شرایط زمینه‌ای، عوامل مداخله‌گر، راهبردها و پیامدهای توسعه گردشگری دینی، دسته‌بندی شد. عوامل علّی اثرگذار بر توسعه گردشگری دینی کشور در قالب "مدیریت جاذبه‌ها و رویدادها"، "مدیریت تبلیغات" و "توسعه زیرساخت‌ها و خدمات لازم متناسب با نیاز گردشگران دینی ورودی" و عوامل مداخله‌گر شامل "قوانین و مقررات" و "تدوین سیاست‌های کلان گردشگری دینی" شناسایی شد. شرایط زمینه‌ای شامل "شرایط فرهنگی" و "شرایط اقتصادی" و راهبردها نیز شامل "بازاریابی"، "بهبود شرایط زیست‌محیطی"، "منابع انسانی و آموزش"، "تعامل بخش دولتی و خصوصی جهت توسعه گردشگری دینی"، "داشتن نگاه سیستمی" و "جذب سرمایه‌گذار" تعیین شد. پیامدهای شناسایی‏شده عبارتند از "افزایش مدت ماندگاری گردشگران دینی"، "تقویت انگیزه اصلی گردشگران دینی"، "افزایش تعداد گردشگران دینی" و "افزایش درآمد حاصل از ورود گردشگران دینی به کشور".

عنوان مقاله [English]

Religious Tourism, Requirements, Strategies and Consequences

نویسندگان [English]

  • Hamid Zargham Boroojeni 1
  • Mojtaba Mahmoodzadeh 2
  • Ali Morovvati Sharifabadi 3
  • Faezeh Asadiyan Ardakani 4
1  Corresponding author, associate professor of tourism management at Allameh Tabatabaei University
2 Assistant professor of tourism management at Allameh Tabatabaei University
3 Associate professor of industrial management at Yazd University
4 Student of tourism management at Allameh Tabatabaei University
چکیده [English]

Religious tourism is a form of tourism receiving more attention nowadays, whose development is on the agenda. This research is conducted with the aim of designing a theoretical model of the development of religious tourism in Iran, through a qualitative grounded theory. To collect data, profound and unstructured interviews were conducted with 18 experts familiar with the subject. These interviews were analyzed through open, pivotal and selective coding. Some components were extracted from these basic concepts. These components were then classified under the heading of causal factors, pivotal phenomena, grounding conditions, interventional factors, strategies and outcomes of religious tourism development. The causative factors affecting the development of the country's religious tourism were identified in the form of "management of attractions and events", "management of advertisement" and "development of the infrastructure and services fulfilling the needs of religious tourists", and interventional factors including "rules and regulations" and "planning of Religious tourism grand policies" were identified. Grounding conditions included indicators of "cultural conditions" and "economic conditions", and strategies include "marketing", "improving the environmental conditions, "human resource and training", " public-private interaction for the development of religious tourism", "systemic outlook ", and" attraction of investors". The identified consequences included "increasing the remaining of religious tourists", "reinforcing the basic motivations of religious tourists", "increasing the number of religious tourists," and "increasing the revenue from religious tourist’s visit of the country."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tourism development
  • religious tourism
  • grounded theory
  • system approach
آقاجانی، معصومه؛ فراهانی‌فرد، سعید (1394). گردشگری مذهبی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی ایران). سیاستهای راهبردی و کلان. س3. ش 9: 66 ـ 43.
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ ضیایی، محمود؛ دلشاد، علی (1391). اصول و فرایند برنامه‌ریزی راهبردی توسعه توریسم. مشهد: نشر صحرا.
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ کاظمی‌زاد، شمس‌اله؛ اسکندری­ثانی، محمد (1390). برنامه‌ریزی استراتژیک توسعه گردشگری با تأکید بر گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: شهر قم). پژوهشهایجغرافیایانسانی. ش 76: 115 ـ 141.
احمدی شاپورآبادی، محمدعلی؛ سبزآبادی، احمد (1390). تحلیلی بر ظرفیت‌های توسعة گردشگری مذهبی ـ فرهنگی کلان شهر قم. مطالعات ملی. س 12. ش 2: 112 ـ 83.
استراس، آنسلم؛ کوربین، جولیت (1387). اصول و روش تحقیق کیفی، نظریه مبنایی رویه‌ها و روش‌ها. چ دوم. ترجمه بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اله‌یاری ولندانی، مرضیه؛ احمدی، مرضیه؛ پیرنیا، محمدرضا (1394). الگوهاوجاذبه‌هادرگردشگریمذهبی، موردپژوهی، زرتشتیانیزد. همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست پاک. همدان. 12 ـ 1.
توحیدلو، معصومه (1389). الگویمدیریتاثربخشمقصدهایمذهبی (مطالعهموردی: شهرمشهد). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
جعفری صمیمی، احمد؛ خبره، شیما (1394). اثر گردشگری مذهبی بر رشد اقتصادی در استان‌های ایران. فضای گردشگری. س4. ش 15: 85  ـ 103.
جهرمی، نسیم (1393). تدوین راهبردی جذب گردشگر مذهبی در محور قم، شیراز و مشهد با تکنیک SWOT. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیخ بهایی.
حسن‌نژاد، مریم؛ براتی، جواد؛ رفیعی، هادی؛ مظهری، محمد (1393). شناسایی راهبرد‌های توسعه‌ سرمایه‌گذاری گردشگری مذهبی در ایران (مطالعه موردی: زیارتگاه امام رضا (ع)). برنامه‌ریزیوتوسعهگردشگری س 3. ش 9: 89  ـ 110.
خسروی، حسین (1384). بررسی توانمندی‌های گردشگری استان قم و اثرات آن در توسعه این استان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی.
خنیفر، حسین؛ مسلمی، ناهید (1396). اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی رویکردی نو و کاربردی. ج اول. تهران: انتشارات نگاه دانش.
دانایی‌فرد، حسن؛ امامی، مجتبی (1386). راهبردهای پژوهش کیفی، تأملی بر نظریه‌پردازی داده‌بنیاد. اندیشه مدیریت. س 1. ش 2: 97 ـ 69.
دهشیری، محمدرضا (1394). ارزیابی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری مذهبی در ایران. برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری. س 4. ش 12: 72 ـ 92.
رضازاده، ساجد؛ رضایی، زهرا؛ سلیمانی هونی، امینه؛ ‌گنجه کویری، حسن (1394). ارزیابی ‌وضعیت گردشگری مذهبی نمونه مورد مطالعه: شهر ماهان. همایش گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار. همدان. 14 ـ 1.
سقایی، مهدی؛ خواجه­شاهکوهی، علیرضا؛ جوانبخت قهفرخی، زهره (1391). پهنه‌بندی مناطق مستعد ایجاد خدمات اقامتی در کلانشهر مشهد (با استفاده از مدل AHP). پژوهشوبرنامه‌ریزیشهری. س3. ش 11: 73 ـ 96.
سلطانی، علی؛ شریف، حمیدرضا (1394). رضایت‌سنجی خدمات گردشگری مذهبی با تأکید بر نقش عوامل محیطی، مطالعه موردی حرم شاهچراغ شیراز. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. س 6. ش 23: 54 ـ 35.
صمدی، علی‌حسین؛ مصلح­شیرازی، علی‌نقی؛ روحی، آناهیتا (1391). طراحی یک الگوی دینامیک برای صنعت گردشگری در ایران با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم برای افق ایران 1404. الگوسازی اقتصادی. س 6. ش 1: 89 ـ 65.
ضرغام بروجنی، حمید؛ ترکمان، نسرین (1392). تحلیلی بر توسعه گردشگری مذهبی در استان همدان. علوم مدیریتایران. س 8.. ش 30: 57 ـ 81.
ضرغام بروجنی، حمید؛ نیک‌بین، مهنا (1391). سنجش پایداری توسعه گردشگری در جزیره کیش. پژوهشهای اقتصادی. س 12. ش 2: 168 ـ 137.
ضیایی، محمود؛ تراب احمدی، مژگان (1392). شناخت صنعت گردشگری با رویکرد سیستمی. تهران: نشر علوم اجتماعی.
عظیمی هاشمی، مژگان؛ شریعتی مزینانی، سعید؛ اعظم‌کاری، فائزه (1391). مؤلّفه‌های اجتماعی ـ فرهنگی شهر زیارتی پایدار مورد مطالعه: شهر مشهد. مطالعات اجتماعی ایران. دوره 6: 156 ـ 131.
علی‌پور، ابراهیم؛ خالقی، عقیل؛ طالبی‌فرد، رضا (1395). تحلیل توانمندیهای توسعه‌ گردشگری شهرستان ورزقان. میراثوگردشگری. ش 1: 118 ـ 97.
عنابستانی، زهرا؛ رجبی، آزیتا (1393). بررسی اثرات حضور گردشگران مذهبی بر توسعه سکونتگاه‌های روستایی از دیدگاه روستاییان (مطالعه موردی، روستای نوده انقلاب ـ شهرستان خوشاب). پژوهشوبرنامه‌ریزی روستایی. س3. ش 7: 115 ـ 127.
فیض‌پور، محمدعلی؛ امامی­میبدی، مهدی (1391). توسعه اقتصادی صنعت گردشگری در ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه سند چشم‌انداز. مطالعاتمدیریتگردشگری. س 7. ش 19: 177 ـ 139.
قره‌نژاد، حسن (1386). مقدمه‌ای بر توسعه گردشگری و مهمان‌پذیری. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد.
لطفی، حیدر؛ زالی، فاطمه؛ ابوالفتحی، کبری (1390). مدیریتوبرنامه‌ریزیفضاییبرای توسعهگردشگریدر شهرقمباتأکیدبرگردشگریمذهبیونقشعواملمؤثردرآن. همایش گردشگری و توسعه پایدار. دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
محرابی، جواد؛ خلیلی­شورینی، سیاوش؛ خلفی، احمد (1391). بررسی موانع توسعه صنعت گردشگری در جمهوری اسلامی ایران. مدیریت توسعه‌ و تحول. ش 9: 10 ـ 1.
موسوی، میرنجف؛ سلطانی، ناصر (1393). تحلیل بر نقش گردشگری مذهبی در توسعه شهری (مطالعه موردی، امام‌زاده جعفر(ع) یزد). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. س 5. ش 18: 77 ـ 94.
موسوی، میرنجف؛ عبداله‌زاده، مهدی؛ باقری­کشکولی، علی (1394). گردشگری مذهبی، ماهیت و مفاهیم. تهران: انتشارات آراد کتاب.
نهاوندی، مریم؛ نعمتی، فاطمه (1389). تهدیدها و فرصتهای گردشگری زیارت در ایران. فصلنامهانجمنایرانی مطالعاتفرهنگیوارتباطات. س 6. ش 20: 172 ـ 145.
هادیانی، زهره؛ احدنژادروشنی، محسن؛ کاظمی‌زاد، شمس‌اله (1389). بررسی اثرات اقتصادی گردشگری در شهرهای مذهبی مورد شناسایی، کلان‌شهر قم. چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
هومن، حیدرعلی (1395). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
یاری‌وناب، علی (1391). تبیین اثرات گردشگری مذهبی بر توسعه روستاهای پیرامونی، مطالعه موردی: منطقه درب‌گنبد شهرستان کوهدشت. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه زنجان.
یگانگی، کامران؛ باش‌افشار، سحر (1390). ارائه الگوی مفهومی از گردشگری مذهبی. اولین همایش بین‌المللی مدیریت گردشگری و توسعه پایدار. 1 ـ 18.