واکاوی و فهم اصول اسلامی خط‌مشی‌گذاری فرهنگی مبتنی بر سیره حکومتی پیامبر اکرم(ص)

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: استادیار شورای عالی انقلاب فرهنگی

2 استاد دانشکده مدیریت و حسابداری پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 استاد دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس

4 استادیار دانشگاه قرآن و حدیت

چکیده

خط‌مشی‌گذاری فرهنگی محل تلاقی خط‌مشی‌گذاری عمومی و فرهنگ است که به دلیل اهمیت فزاینده‌اش در کانون توجه پژوهشگران و اندیشه‌ورزان قرار گرفته است. در این مقاله با رویکردی اسلامی به این حوزه نظری پرداخته، و تلاش شده است با تکیه بر سیره پیامبر گرامی اسلام(ص) به عنوان اسوه حسنه، اصول خط‌مشی‌گذاری فرهنگی با رویکرد اسلامی استخراج و ارائه شود؛ به عبارت دیگر مسئله این پژوهش پرسش از دلالتهای عملی سیره حکومتی پیامبر اسلام(ص) در خط‌مشی گذاری فرهنگی است. برای پاسخ به این مسئله مجموعه‌ای از منابع سیره به صورت هدفمند انتخاب شد و با روش تحلیل مضمون مورد مطالعه و شناسه­گذاری قرار گرفت. شناسه­ها در قالب مضمونها دسته‌بندی و پالایش، و با توسعه دامنه مطالعه، شواهد بیشتری برای مضمونهای اصلی گردآوری و تحلیل شد. با مراجعه به متن روایات و خطبه‌های پیامبر(ص) شواهدی در جهت تأیید مضمونهای اصلی فراهم آمد. هفت مضمون اصلی استخراج شده از تحلیل متون سیره عبارت است از: هدایتگری، جامعیت فرهنگی، تدریج، تقویت وحدت و انسجام اجتماعی، مسجدمحوری، تقویت جایگاه خانواده و زنان، و رشد دانش و آگاهی. این هفت مضمون، اصول هفت‌گانه خط‌مشی‌گذاری فرهنگی بر اساس سیره پیامبر مکرم اسلام(ص) را تشکیل می‌دهد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating and Understanding the Islamic Principles of Cultural Policymaking Based on the Prophet's Ruling Method

نویسندگان [English]

  • Meysam Aghdaghi 1
  • Hussein Khanifar 2
  • Hassan Danaeefard 3
  • Mustafa Delshad Tehrani 4
1 Corresponding author: assistant professor at the Supreme Council of the Cultural Revolution
2 Full professor of management, Farabi paradise of the University of Tehran
3 Full professor of management, Tarbiat Modarres University
4 Assistant professor at Quran va Hadith University
چکیده [English]

Cultural policy is the intersection point of public policy and culture, to which scholars and thinkers have paid great attention because of its growing importance. This research has noticed this theoretical issue from an Islamic approach. Focusing on Prophet Muhammad’s Seerah, as the best symbol (Osvat-alhasanah), this research is intended to extract and present the principles of the Islamic policymaking through an Islamic approach. In other words, the main question of this research regards the issue of practical implications of the Prophet’s (PBUH) ruling method in cultural policymaking. For this reason, a collection of sources regarding the Seerah of the Prophet was gathered purposefully. The data was analyzed and coded through thematic analysis. The indicators were categorized and refined in the form of themes. By developing the scope of the study, more evidence were collected and analyzed in relation to the main themes. Referring to the content of the traditions and sermons of the Prophet (PBUH), still more evidence were provided to confirm the main themes. The seven main themes derived from the analysis of the Prophet’s Seerah include guidance, cultural comprehensiveness, gradualism, promoting social unity and solidarity, mosque-orientedness, promoting the position of families and women, and the development of knowledge and consciousness. These seven main themes comprise the seven principles of cultural policymaking based on the teachings of Prophet Mohammad (PBUH).

کلیدواژه‌ها [English]

  • cultural policy
  • policymaking
  • public policy
  • research on the Seerah
  • Holy Prophet's Seerah
قرآن کریم.
نرم افزار دانشنامه نبوی نور. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نرم افزار نورالسیره نسخه 2. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
آیتی، محمدابراهیم (1378). تاریخ پیامبر اسلام. تهران: دانشگاه تهران.
ابن­اثیر جزرى‏، عزالدین علی­بن­ابی­الکرم (1385ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
ابن­سعد، محمد کاتب­واقدی (1418ق). الطبقات الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­سیدالناس‏، ابوالفتح محمد (1414ق). عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر. بیروت: دارالقلم.
ابن­منظور، ابی­الفضل جمال­الدین (1408). لسان العرب. ج4. بیروت: دار صادر.
ابن­هشام، عبدالملک حمیری (بی­تا). السیرة النبویة. بیروت: دار المعرفه.
احمدی میانجی، علی (1419ق). مکاتیب الرسول. قم: دارالحدیث.
اسمیت، کوین­بی؛ کریستوفر دابلیو لاریمر(1392). درآمدی بر نظریه خط‌مشی­گذاری عمومی. ترجمه حسن دانایی‌فرد. تهران: صفار.
الطریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین. تصحیح احمد حسینی. تهران: مرتضوی.
العاملی، جعفر مرتضی. (1415ق). الصحیح فی سیرة النبی الاعظم(ص). بیروت: دارالهادی.
ایوبی، حجت­الله (1389). سیاست‌گذاری فرهنگی در فرانسه: دولت و هنر. تهران: سمت.
باقری‌فرد، محمد حسین (1395). الگوی اسلامی ایرانی خط مشی­گذاری فرهنگی. رساله دکتری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بلاذرى‏، احمدبن­یحیى (1417 ق). انساب الاشراف. بیروت: دارالفکر.
بیهقى‏، ابوبکر (1405 ق). دلائل النبوة فی معرفة احوال صاحب الشریعة. بیروت: دارالکتب العلمیه.
جعفریان، رسول (1379). آثار اسلامی مکه و مدینه. تهران: نشر مشعر.
جعفریان، رسول (1392). تاریخ سیاسی اسلام. قم: دلیل ما.
حرانی، حسین­بن­شعبه (1404ق). تحف العقول. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
حرعاملی، محمد (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.
حمیدی‌زاده، علی(1391). طراحی الگو استفاده از سیاست‌پژوهی در فضای سیاست‌گذاری فرهنگی ایران. رساله دکتری. قم: پردیس فارابی دانشگاه تهران.
خراسانی، علم­الهدی (1374). نهج الخطابه. تهران: کتابخانه صدر.
خورشیدی، سعید (1395). تحلیل مبانی معرفتی سیاست‌گذاری فرهنگی مبتنی بر حکمت صدرایی. رساله دکتری. قم: دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام.
دانایی­فرد، حسن (1388). روش­شناسی تدوین خط­مشی ملی کارآفرینی کشور، چارچوبی مفهومی. توسعه کارآفرینی. دوره 2. ش 4: 125 ـ 156.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1385). خلاصه سیره نبوی منطق عملی. تهران: دریا.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1388). سیره نبوی (مطنق عملی). تهران: دریا.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1394). راه صفا در پی مصطفی، رفتارشناسی نبوی در جستجوی زندگی متعالی. تهران: دریا.
رسولی محلاتی، سید هاشم (1375). زندگانی محمد(ص). قم: کتابچی.
سبحانی، جعفر (1385). فروغ ابدیت، تجزیه و تحلیل کاملى از زندگى پیامبر اکرم(ص). قم: بوستان کتاب.
سهیلى‏، عبدالرحمن (1417ق). الروض الأنف فی شرح السیره النبویه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شافریتز، جی‌ام؛ کریستوفر، پی بریک (1390). سیاست‌گذاری عمومی در ایالات متحده امریکا، ترجمه حمیدرضا ملک‌محمدی. تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
صدیق‌سروستانی، رحمت­الله؛ زائری، قاسم (1389). بررسی گفتمان­های فرهنگی پسا انقلابی و روندهای چهارگانه مؤثر بر سیاست فرهنگی در جمهوری اسلامی. پژوهشنامه. ش 54: 9 ـ 38.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القران. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید محمد حسین (1374). المیزان فی تفسیر القران. ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، امین­الاسلام فضل­بن­حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القران. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرسی، امین­الاسلام فضل­بن­حسن (1390). اعلام الوری باعلام الهدی. تهران: اسلامیه.
طبری، محمدبن­جریر (1387). تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: دار التراث.
عربی، حسین­علی (1383).  تاریخ تحقیقی اسلام. قم: مؤسسه امام خمینی.
فاضلی، نعمت­الله؛ قلیچ، مرتضی (1392). نگرشی نو به سیاست‌ فرهنگی. تهران: تیسا.
قلی‌پور، رحمت­الله (1389). تصمیم‌گیری سازمانی و خط‌مشی‌گذاری عمومی. تهران: سمت.
قمی، علی­بن­ابراهیم (1367). تفسیر قمی. قم: دارالکتاب.
کتانی، عبد­الحی (بی­تا). تراتیب الاداریة. بیروت: دار الارقم بن ابی الارقم.
کرمی، احمدعجاج (1427ق). الإدارة فی عصر الرسول صلى الله علیه و آله و سلم. قاهره: دار الاسلام.
محدث قمی، عباس (1379). منتهی الأمال فی تواریخ النبی و الآل. قم: دلیل.
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
محمدی ری­شهری، محمد (1386). حکمت نامه پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله و سلم. قم: دارالحدیث.
مختاریان‌پور، مجید (1391). طراحی الگوی اجرای سیاستهای فرهنگی مبتنی بر برنامه‌های توسعه کشور. رساله دکتری. تهران: دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی.
مطهری، مرتضی (1373). سیری در سیره نبوی. چ سیزدهم. تهران: صدرا.
مقدسی، مطهربن­طاهر (بی­تا). البدء و التاریخ. بورسعید (مصر): مکتبه الثقافه الدینیه.
مقریزی، تقی­الدین (1420ق). إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفده و المتاع. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مهدوی دامغانی، محمود (1374). ترجمه طبقات. تهران: فرهنگ و اندیشه.
نوری طبرسی، حسین (1408ق). مستدرک الوسائل. قم: مؤسسه آل البیت.
واقدی، محمدبن­عمر (1409ق). المغازی. بیروت: اعلمی.