درآمدی بر آینده‌پژوهی در نظام مدیریت اسلامی از طریق مطالعه روش‌شناسی آینده‌پژوهی و اجتهاد در فقه امامیه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری آینده پژوهی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین

2 استاد علوم سیاسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

نظام مدیریت اسلامی، مانند هر نظام مدیریتی دیگری، نیازمند آینده‌نگری و پرداختن به موضوع آینده است و تأکید دین مبین اسلام به آینده‌نگری نیز اهمیت این موضوع را دوچندان می‌‌کند. در عموم نظام‌های مدیریتی برای پرداختن به موضوع آینده از علم آینده‌پژوهی استفاده می‌شود. به‌منظور استفاده از آینده‌پژوهی در نظام مدیریت اسلامی، باید ابتدا مبانی این علم (از جمله روش‌شناسی آن) برای امکان‌سنجی آینده‌پژوهی اسلامی مورد مداقه قرار گیرد. هدف این مقاله، اجرای بخشی از امکان‌سنجی آینده‌پژوهی اسلامی (در نظام مدیریت اسلامی) از طریق بررسی روش‌شناسی آینده‌پژوهی (از حیث الزامات روش‌شناسی) و مطالعه تطبیقی آن با اجتهاد در فقه امامیه است. به‌منظور پژوهش از روشهای فراترکیب، مطالعه تطبیقی و پانل خبرگان استفاده، و در نهایت نتیجه‌گیری شد که اولاً روش‌شناسی اجتهاد می‌تواند بخش زیادی از الزامات روش‌شناسی آینده‌پژوهی را (حتی بیش از دیگر پارادایمها) پاسخ گوید. در ثانی در مسیر تحقق آینده‌پژوهی در نظام مدیریت اسلامی، حد مورد نیاز از تناسب و تناظر در لایه روش‌شناسی بین مطالعات آینده‌پژوهی و روش اجتهاد در مطالعات اسلامی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Introduction to Futurology in the Islamic Management System by Investigating the Methodology of Futurology and Ijtihad in Imamieh Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Arab Baferani 1
  • Mohammad Rahim Eyvazi 2
1 PhD Candidate of Futurology at Imam Khomeini International University of Qazvin
2 Proessor of Political Sciences at Imam Khomeini International University of Qazvin
چکیده [English]

Like any other management system, the Islamic management system must have a look ahead and consider the issue of future. The emphatic view of the Islamic religion on futhurism adds to the importance of this issue. All management systems address future through the science of futurology. In order to make use of futurology in the Islamic management system, it is necessary to consider the foundations of this science (including its methodology) to test the possibility of using futurology in Islamic future studies. This research is intended to investigate the possibility of Islamic futurology in the Islamic management system by studying its methodology of futurology (in terms of methodological requirements). This is conducted by a comparative study with Ijtihad in Imamieh jurisprudence. This research employs meta-synthesis method, comparative study and the panel of experts. The results indicated that, the methodology of Ijtihad (as a method of deducing religious judgments in Imamieh jurisprudence) can respond to a large part of the requirements of the methodology of futurology (even more than other paradigms). Secondly, on the process realization of futurology in the Islamic management system, a certain level of appropriateness is required for consistency in the methodology between futurology and the method of Ijtihad in the Islamic studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic management
  • futurology
  • methodology of futurology
  • methodology of Ijtihad
باقرزاده، مشکی­باف (1384). عناصر تعیین‌کننده در حل مسائل مستحدثه (1). نشریه­ فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی). ش 43: 49 تا 106.
برزنونی، محمدعلی (1380). درآمدی بر چگونگی تکوین مکاتب فقهی در شیعه. مقالات و بررسی‌ها. ش 70: 107 تا 142.
بل، وندل (1392). مبانی آینده پژوهی. ترجمه مصطفی تقوی و محسن محقق. تهران: مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
پدرام، عبدالرحیم؛ جلالی وند، عباس (1393). مقدمه‌ای بر آینده‌پژوهی: روش‌شناسی آینده‌پژوهی. تهران: مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
پورعزت، علی اصغر (1387). گذر از حصارهای شیشه‌ای معرفت‌شناسی با تأکید بر الزامات زبان‌شناختی میان رشته‌ای. مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی. ش 1: 91 تا 109.
تقوی گیلانی، مهرداد؛ غفرانی، محمد باقر (1379). مطالعات و روش‌های آینده‌شناسی، رهیافت. ش 22: 65 تا 73.
امام خمینی، روح الله (1415). المکاسب المحرمة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
امام خمینی، روح الله (1378). صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای امام خمینی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، روح الله (1382). استفتائات (امام خمینی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حاجیانی، ابراهیم (1390). مبانی اصول و روش‌های آینده‌پژوهی. تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
سید رضی (1385). نهج البلاغه. ترجمه محمد دشتی. قم: نشر الهادی.
صدر، سید محمدباقر (1375). اقتصادنا. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
صدر، سید محمد باقر (1419). دروس فی علم الأصول (حلقه اولی). قم: دارالعلم.
عظیمی، سید علی اکبر (1388). بازنگری دستگاه نظری آینده‌پژوهی در جهان‌بینی اسلامی، انتظار موعود. ش 29: 83 تا 110.
عیوضی، محمد رحیم؛ پدرام، عبدالرحیم (1393). امکان پذیری و چگونگی تحقق آینده‌پژوهی اسلامی. مشرق موعود. ش 29: 79 تا 112.
عیوضی، محمد رحیم؛ پدرام، عبدالرحیم (1392). راهبردهای تحقق آینده‌پژوهی اسلامی. مطالعات آینده‌پژوهی. ش 6: 89 تا 110.
عیوضی، محمد رحیم؛ پدرام، عبدالرحیم (1391).  گزاره‌هایی در خصوص آینده‌پژوهی اسلامی. مطالعات آینده‌پژوهی. ش 4: 11 تا 38.
فاتح راد، مهدی؛ جلیلوند، محمدرضا؛ نصرالهی وسطی، لیلا (1392الف). درآمدی بر مبانی معرفت‌شناسی و روش‌شناسی آینده‌پژوهی. مطالعات آینده‌پژوهی. ش 8: 27 تا 52.
فاتح راد، مهدی؛ جلیلوند، محمدرضا؛ مولایی، محمدمهدی؛ سمیعی، سعید؛ نصرالهی، لیلا (1392ب). مختصات روش‌شناختی فرارشته آینده‌پژوهی بمثابه یک فراپاردایم یکپارچه. فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی. ش 6: 135 تا 161.
فرامرز قراملکی، احد (1385). کارایی و اثربخشی در مطالعات تطبیقی ادیان. پژوهش و حوزه. ش 26: 31 تا 47.
فرامرز قراملکی، احد (1386). فرآیند عملیاتی مطالعات تطبیقی. روزنامه رسالت. ش 6269.
گلن، جروم سی؛ گوردون، تئودور جی (1393). دانشنامه بزرگ روش‌های آینده‌پژوهی. تهران: معاونت برنامه‌ریزی و نظارت صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایرانی.
لطیفی، محمد حسین (1387). روش‌شناسی آینده‌نگاری. رویدادها و تحلیلها. ش 223: 24 تا 37.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمدی، علی (1369). شرح اصول فقه مظفر. قم: دارالفکر.
مطهرنیا، مهدی (1392). آینده‌پژوهی و دین. فرهنگ اسلامی. ش 5: 193 تا 212.
مطهری، مرتضی (1341). ده­گفتار. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1370). اسلام و مقتضیات زمان تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1371). مسئله شناخت. تهران: صدرا.
مرحمتی، علی (1392). ارائه چارچوبی برای آینده‌پژوهی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده صنایع دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.
منزوی، مسعود (1390). معرفت‌شناسی آینده‌پژوهی. تهران: مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.