تحلیل گفتمان انتقادی نامه‌های امام علی علیه‌السلام به عبدالله بن عباس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 نویسنده مسئول: استادیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه علوم ارتباطات اجتماعی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شناسایی گفتمان مدیریت اسلامی می­تواند هم برای رهبران و هم برای افرادی که مسئولیتهای مدیریتی بخشی از جامعه را بر عهده دارند، بسیار راه­گشا باشد. هدف این مقاله تحلیل گفتمان انتقادی نامه­های امام علی به عبدالله ابن عباس است؛ به­همین دلیل با روش کیفی و با استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به بررسی و تحلیل نامه‌های امام علی به عبدالله بن عباس حاکم بصره پرداخته شده است. این نامه‌ها هفت عدد است و تحلیل گفتمان انتقادی در سه سطح انجام شده است. در سطح توصیف ویژگیهای مهم زبانشناختی نامه‌ها به­منظور شناسایی نظم گفتمانی حاکم بر آنها مورد بررسی قرار گرفته است. در تفسیر تلاش شده است که این نظم گفتمانی در پرتو ویژگیهای متنی و هم­چنین شرایط تولید این متون در دوره امام­ علی(ع) تفسیر شود. هم­چنین در سطح تبیین تلاش شده است تا رابطه نظم گفتمانی با متن و بستر اجتماعی ـ سیاسی آن تبیین شود. به­طور کلی یافته­ها نشان می‌دهد که در نظم گفتمانی امام علی تنها یک پرکتیس یا عمل گفتمانی قابل­شناسایی است و آن پرکتیس گفتمانی امام ـ کارگزار است. امام علی در سطح پرکتیس گفتمانی امام ـ کارگزار انواع مختلف گفتمانها را برای مفصل­بندی نظم گفتمانی یا همان گفتمان مدیریت اسلامی در نامه­هایشان به­کار گرفته­اند. به­طور کلی شش گفتمان در مفصل‌بندی پرکتیس گفتمانی امام ـ کارگزار برای تولید نظم گفتمان مدیریت اسلامی به­کار گرفته شده که عبارت است از: گفتمان مدیریت عدالتگرا و حق­گو، گفتمان گشاده­رویی مدیریتی، گفتمان مدارای مدیریتی، گفتمان سرنوشتگرا، گفتمان شهادتگرا و گفتمان دنیاگریزی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Discourse Analysis of the of Imam Ali’s Letters To Abdullah Ibn Abbas

نویسندگان [English]

  • Maryam Moosavian 1
  • Leila Niroomand 2
  • Nazanin Malekian 3
  • Mandana Saniei 3
1 PhD candidate in social communication sciences, Islamic Azad University of East Tehran, Iran
2 Corresponding author: assistant professor at the Department of Social Communication Sciences, Islamic Azad University, East Tehran, Iran
3 Assistant professor at the Department of Social Communication Sciences, Islamic Azad University, East Tehran, Iran
چکیده [English]

Understanding the discourse of the Islamic management can be very helpful for both leaders and individuals who take managerial responsibilities in the society. This research is intended to have a critical discourse analysis of Imam Ali's letters to Abdullah Ibn Abbas.  Hence, Imam Ali's letters to Abdullah bin Abbas, the ruler of Basra, are reviewed and analyzed through a qualitative method using Fairclough’s critical discourse analysis. These are seven letters analyzed through critical discourse analysis at three levels. At the level of important linguistic features of the letters, the eloquence dominating the letters was assessed. An attempt was made to interpret the eloquence of the discourse of this textual features in the context of writing of these letters in the era of Imam Ali (AS) at the level of interpretation. At the level of explanation, the researchers tried to identify the relationship between discourse eloquence and the text as well as its socio-political context. All in all, the findings indicate that in Imam Ali's discourse, there is only one identifiable practice or discourse practice which reveals that Imam Ali’s practice was only in an Imam-governor position. At this position, Imam Ali demonstrated different types of discourse to structure Islamic management in their letters. In general, six discourses were employed in the production of Imam-governor discourse to present the order of Islamic management discourse including justice-oriented and truthful management discourse, managerial open-minded discourse, managerial discourse orientation, fate-orientation discourse, martyrdom-orientation discourse and unworldliness discourse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahj al-Balaghah
  • Imam Ali (AS)
  • Abdullah Ibn Abbas
  • critical discourse analysis
  • discourse eloquence
  • Islamic management discourse

مراجع

احمدخانی، مسعود (1379)، الگوسازی رفتار مدیران با توجه به نامه­های حضرت امیر(ع) در نهج­البلاغه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق.
مهرابى، امیرحمزه (1381)، مدیریت منابع انسانى از دیدگاه امام على(ع)، نشریه پاسدار اسلام، ش: 243 ـ 244.
آقا گل­زاده، فردوس (1391)، توصیف و تبیین ساختهای زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی، فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، د 3، ش 2: 1ـ 19.
آقا گل­زاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
قربان‌نژاد، پریسا و‌ عیسی‌خانی، احمد (1392)،  الگوی شایستگی مدیران بر اساس نهج‌البلاغه امام­علی(ع)، فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، ش 15: 22 ـ17.
پهلوان­نژاد، محمدرضا و ناصری­مشهدی، نصرت (1387)، تحلیل متن نامه‌ای از تاریخ بیهقی با رویکرد معنی‌شناسی کاربردی «نامه سران تگیناباد به امیر مسعود»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، ش 62.
جعفری، محمدتقی (1379)، حکمت سیاسی اسلام، تهران: بنیاد نهج­البلاغه.
خسروی، محمود (1387)، ملاکهای انتخاب و انتصاب نیروی انسانی در مدیریت اسلامی با تأکید بر نهج‌البلاغه، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1379)، دلالت دولت: آیین­نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک­اشتر، تهران: دریا.
سعیدی، سینا (۱۳۸۹)، مطالعه تطبیقی خصیصه­های حاکم اسلامی از دیدگاه نهج­البلاغه و نظریه­های مدیریت، همایش منطقه­ای علوم سیاسی و روابط بین­الملل از دیدگاه اسلام، شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا.
سیدرضی (1318)، نهج­البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شرح نهج­البلاغه ابن ابى الحدید، ج 16: 142.
شکرانی، ­رضا؛ علامه، سیدمحسن و انجمنی، سمیه (1391)، مطالعه تطبیقی مهارت شنود مؤثر از دیدگاه قرآن و حدیث و دانش، مدیریت اسلامی، دوره 20، ش 2: 131 ـ 146.
صادق­زاده ­قمصری، علیرضا (1391)، الگوهای نظری با صبغه ایرانی اسلامی: مروری روش شناختی بر تدوین سند تحول بنیادین آموزش­و­پرورش، نخستین کنفرانس الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت؛ نقشه راه طراحی و تدوین الگو، 11 ـ 10 خرداد، تهران: کتابخانه ملی.
صفایی، علی و سلطانی، بهروز (1395)، تحلیل گفتمان انتقادی نامه امام علی(ع) به معاویه، جستارهای زبانی دوره هفتم، ش 7 (پیاپی 35).
صفائی، علی و سلطانی، بهروز (1395)، دوماهنامه جستارهای زبانی، ش 7 (پیاپی 25): 49 ـ 23.
عرب­زوزنی، محمدعلی و پهلوان­نژاد، محمدرضا (1394)، بررسی ساختارگذرایی در خطبه بیست­و­هفتم نهج‌البلاغه، براساس فرانقش تجربی نظریه نقش‌گرا، فصلنامه پژوهش نهج‌البلاغه، س سوم، ش 9.
فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته­پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعه و تحقیقات رسانه‌ها.
فضائلی، مریم و نگارش، محمد (1390)، تحلیل خطبه پنجاه­و­یکم نهج‌البلاغه براساس طبقه‌بندی سرل از کنشهای گفتاری، مطالعات اسلامی: علوم قرآن و حدیث، س چهل­و­سوم، ش پیاپی 3/86: 18 ـ 118.
محسنی، علی‌اکبر و پروین، نورالدین (1394)، بررسی گفتمان انتقادی در نهج‌البلاغه، براساس نظریه نورمن فرکلاف (مطالعه موردی توصیف کوفیان)، پژوهشنامه علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س ششم، ش 2: 155 ـ 133.
ستوده­نیا، محمدرضا و جانی­پور، محمد (1391)، الگوی مدیریت بحرانهای سیاسی ـ اجتماعی از دیدگاه امیرالمؤمنین علی(ع) پژوهشنامه علوی، س سوم، ش 6.
محمودی، سعیده؛ چراغی­وش، حسین و میرزایی­الحسینی، محمود (1395)، تحلیل گفتمان ادبی خطبه جهاد، فصلنامه پژوهشنامه نهج­البلاغه، س چهارم، ش 16.
مهدوی­راد، محمدعلی و غروی، سعید (1391)، ملاک ارزیابی کارگزاران در نهج‌البلاغه، فصلنامه علمی ـ پژوهشی علوم، ش 63.
نجفی، محمد؛ حکیم­سفائی، هادی و یادمحمدزاده، پیمان (1388)، رهبری و مدیریت سازمان از دیدگاه اسلام. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
منابع انگلیسی
Blommaert, Jan and Chris Bulcaen.(2000) Critical Discourse Analysis, Annual Review of Anthropology, Vol. 29 (2000), pp. 447-466Published
Huckin, Thomas, Jennifer Andrus and Jennifer Clary-Lemon.(2012). Critical Discourse Analysis and Rhetoric and Composition. College Composition and Communication, Vol. 64, No. 1, Research Methodologies(September 2012), pp. 107-129
Deborah Lupton.(1995). Postmodernism and Critical Discourse Analysis,
Discourse & Society, Vol. 6, No. 2 (1995), pp. 302-304
 van Dijk, Teun A.(1993). Principles of critical discourse analysis,Discourse & Society, Vol. 4, No. 2, SPECIAL ISSUE: Critical Discourse Analysis (1993),pp. 249-283
مدیریت اسلامی
دوره 28، شماره 3
فصلنامه پاییز
آبان 1399
صفحه 63-98

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 آبان 1398
  • تاریخ بازنگری: 11 شهریور 1399
  • تاریخ پذیرش: 11 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار