تبیین جایگاه شاخص‌های نرمش و رفق در مدیریت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران

2 استادیار، پژوهشگاه امام صادق(ع)، عضو هیئت علمی مرکز پژوهشی تمدن اسلامی و دین پژوهی پیامبر اعظم(ص)، قم، ایران

چکیده

بر اساس آموزه های اسلامی، شیوه رهبری دارای دو عنصر «نرمش حداکثری» و «شدّت عمل حداقلی» است. این شیوه رهبری با نظریه های رفتاری شباهت هایی دارد، در مکتب نئوکلاسیک ها «کارکنان» کانون توجه بوده و تلاش می شود تا از طریق کارمندمداری، خروجی بیشتری عاید سازمان شود. این دیدگاه به چه میزان با آموزه های اسلامی قرابت دارد، آیا نرمش و رفق حداکثری همان کارمندمداری است؟ شاخص های نرمش و رفق کدامند؟ بر اساس آموزه های اسلامی، هیچ یک از کارمداری و کارمندمداری پذیرفتنی نیست، زیرا که هر دو در جهت گیری افزایش سودآوری و نگاه ابزاری به انسان مشترک هستند. اما در منابع اسلامی، از آن رو که انسان دارای کرامت ذاتی است، کانون توجه بوده و به همین جهت به نرمش و رفق در باره او سفارش شده است. مهمترین شاخص های نرمش و رفق در مواجه با کارکنان عبارتند از: تفقد، گذشت و تغافل، مشورت، در دسترس بودن، انتقاد پذیری، گوش دادن مؤثّر، گشاده رویی و احترام، تحمل و مدارا، خیرخواهی و امانتداری و رعایت ظرفیت ها. در این تحقیق میزان نرمش و رفق بودن هریک از شاخص ها و نیز تاثیر گذاری هر شاخص بر مطلوبیت رهبری مشخص می شود. نکته جالب آن که حذف و یا کاهش میزان رفتار منفی، تأثیری بیش از ایجاد و افزایش رفتار مثبت در مطوبیت رهبری دارد.
هدف این پژوهش استخراج شاخص های نرمش و رفق و اولویت گذاری میان آنهاست. روش پژوهش، آمیخته از اجتهاد حوزوی و روش میدانی است قلمرو پژوهش عمدتاً فرمایشات حضرت علی(ع) می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Explanation of the Position of Tolerance and Flexibility In the Islamic Management

نویسندگان [English]

  • Ali Agha Pirooz 1
  • Mohammad Esmaeil Rostaminia 2
1 Assistant professor, Research Center for Islamic Culture and Thought, Qom, Iran
2 Assistant professor, Imam Sadegh Research Center, Qom, Iran
چکیده [English]

According to the Alawite teachings in Nahj-ul-Balaghah, the methods of leadership contain two components: "maximum flexibility" and "minimum intensity" (Nahj-ul-Balaghah, letter 46). This leadership style is similar to behavioral theories in management because in the neoclassical school, employees stand at the focus of attention and managers attempt to receive more output through staffing. Are maximum tolerance and flexibility the same as staffing? What are the components of flexibility and tolerance? Explaining the differences in behavioral theoretical views, this research is intended to identify the components of tolerance and flexibility and to prioritize them. This is a mixed research composed of qualitative (Ijtihadi) and quantitative method. The field of study mainly encompasses the sayings of Imam Ali (AS). According to Islamic teachings, neither work-orientation, nor employee-orientation is acceptable because they both share the tendency of increasing profit and an instrumental view to human beings. In Islamic sources, however, the focus is on the human being due to his inherent dignity. Therefore, man is supposed to be behaved graciously and elegantly. The most important indicators of gracefulness in dealing with employees to man include: kindness, forgiveness, getting advice, being at hand, attention to criticism, effective hearing, openness and respect, tolerance, benevolence, dependability, and consideration of capacities. The results recommended the degree of flexibility and tolerance of each indicators and their effect on leadership desirability. Interestingly, elimination or reducing the amount of negative behavior indicated greater impact on creating and enhancing positive behavior on leadership desirability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • employee-orientation
  • human dignity
  • Islamic management
  • Islamic organizational behavior
قرآن­کریم
دشتی، محمد (1390). ترجمه نهج­البلاغه. قم: انصارالمهدی.
آمدی، عبدالواحد (1337). غرر الحکم و درر الکلم. محمدعلی انصاری­قمی. تهران: بی‌نا.
ابن­فارس، احمدبن­فارس (بی­تا). معجم مقاییس اللغه. ج ۲. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌‌‌منظور، محمدبن­مکرم (1408 ق). لسان­العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
افلاطون (1367). دوره آثار. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
الوانی، سیدمهدی (1385). مدیریت عمومی. تهران: نشر نی.
انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
پیروز، علی­آقا و همکاران (1391). مدیریت در اسلام. ویراست سوم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جعفری­تبریزی، محمدتقی (1386). حرکت و تحول از دیدگاه قرآن (انسان در افق قرآن). تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه­جعفری.
حرّعاملی، محمدبن­الحسن (1403). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
راغب­اصفهانی، الحسین­بن­محمد (بی­تا). المفردات فی غریب القرآن. تهران: المکتبة المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه.
رضاییان، علی (1386). مبانی مدیریت رفتار سازمانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
زاهدی، شمس­السادات (1378). بررسی تطبیقی سبکهای رهبری. مجله مدیریت دولتی. ش 45: 13 ـ 32.
سلیمانی، جواد (1382). مرزهای مدارا و شدت عمل در حکومت امیرالمومنان(ع). رواق اندیشه. ش 22: 80 ـ 98.
طریحی، فخرالدین­بن­محمد (1408). مجمع­البحرین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
عمید، حسن (1363). فرهنگ عمید (3 جلدی). ج 3. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
فروغی، محمدعلی(1372). سیرحکمت در اروپا. تهران: زوار.
قاضى­عیاض (بی­تا). الشفا بتعریف حقوق المصطفى. بیروت: دارالکتاب العربى.
قربانی، نیما (1378). هنر ترکیب اقتدار و صراحت با صمیمیت و احترام: ضرورت مدیریت منابع انسانی. مجله توسعه مدیریت. ش 10: 23 ـ 25.
قمى، عباس (بی­تا). سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار. تهران: فراهانی.
کلینى، ابوجعفر؛ محمدبن­یعقوب (1429). الکافی (ط ـ دار الحدیث). 15 ج. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
مجلسی، محمدباقر (1423). بحارالانوار، لجامعة الدرراخبار الائمه الاطهار(ع). بیروت: دارالاضواء.
محمدی­ری­شهری (1363). محمد. میزان الحکمه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مصطفوى، حسن (1402). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. 14 ج. تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
معین، محمد (1350). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
موسی­خانی، مرتضی؛ محمدنیا، علی (1385). ارائه و تبیین شاخصهای انتخاب الگوی رهبری نوین و نحوه یکپارچه­سازی آن در سازمانها. مجله فرهنگ مدیریت. ش 14: 163 ـ 201.
نصر اصفهانی، علی و همکاران (1391). بررسی تحمل و مدارا در رهبری سازمان با تکیه بر دیدگاه نهج­البلاغه. دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت اسلامی. س 20. ش 2: 113 ـ 130.
نصری، عبدالله (1394). مبانی انسانشناسی در قرآن. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نوری­طبرسی، حسین (1408). مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل. بیروت: مؤسسه آل‌البیت(ع) لإحیاءالتراث.