شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه فرهنگ وقف با رویکرد تحلیل مضمون در آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه مدیریت، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران.

چکیده

وقف به عنوان یکی از مصادیق مهم خیرات در دین اسلام و ادیان دیگر به شمار می‌رود. وقف همواره پشتوانه نیرومندی برای تأمین زندگی مادی خصوصاً برای مردم کم‌درآمد و مستضعفان و نیز توسعه فرهنگ دینی، معارف غنی قرآنی و اسلامی و بهبود وضعیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بوده است. پژوهش حاضر در تلاش است با اتخاذ رویکرد کیفی مبتنی بر روش تحلیل مضمون که به دنبال خروجی مضامین پایه،‌ سازمان‏دهنده و فراگیر مرتبط با مسئله تحقیق است به این پرسش پاسخ دهد که آیا می‌توان عواملی را درگستره سطوح فرهنگ شناسایی کرد که باعث توسعه سنت حسنه وقف در آستان قدس رضوی گردد؟ این پژوهش بر اساس هدف تحقیق از نوع اکتشافی و نحوه گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق جهت انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته شامل اساتید، سیاست‌گذاران، عوامل اجرایی، متولیان و واقفین بودند. نمونه‌گیری به روش گلوله برفی انتخاب گردید و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA صورت پذیرفت که در مجموع 75 مضمون پایه و 13 مضمون سازمان‏دهنده ذیل سه مضمون فراگیر ظواهر، ارزش‏ها و باورها استخراج گردید. در سطح باورها 3 مقوله عامل ایجاد گفتمان وقف، اعتمادسازی و بسترسازی و در سطح ارزش‌ها نیز 3 مقوله تکریم واقفین، تقویت ارزش‌های اجتماعی و دینی توسعه وقف مشارکتی و در سطح ظواهر و مصنوعات 8 مقوله تخصصی کردن مقوله وقف، سیاست‌گذاران ومجریان، گسترش اشکال و زمینه‌های وقف، حذف موانع و تنگناهای وقف، بازسازی موقوفات، اطلاع‏رسانی و تبلیغات شناسایی گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying Factors Affecting the Development of “Waqf” Culture Through a Content Analysis Approach at Razavi Holy Shrine

نویسندگان [English]

  • Seyed Morteza Ghayour Baghbani
  • Morteza Rojuie
  • Ali Pourang
  • Mohsen Moradi
  • Hadi Nasr Abadi
Faculty of Management and Accounting, Imamreza International University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

“Waqf” (mortmain) is one of the most important cases of charity in Islam and other religions. It has always been regarded as a serious protection for people, especially for low-income and poor ones. Moreover, it has been applied to the development of religious culture, the profound Qur’anic and Islamic teachings, and has improved economic, cultural, and social status of people. Employing a qualitative approach based on the thematic analysis method, which looks for principle, organizing and inclusive themes relating  to the research problem, this research is aimed at finding out whether it can discover factors across a wide range of cultures which can promote the virtuous traditions of waqf in the holy shrine of Imam Reza. This exploratory research follows library and field methods for data collection. The statistical population for semi-structured interviews included professors, policymakers, executives, trustees, and benefactors. Snowball sampling was used to select the sample.  Data were analyzed using MAXQDA software resulting in a total of 75 basic themes and 13 organizing themes as follows. Three comprehensive themes including appearance, values, and beliefs were identified. At the level of beliefs, three categories of factors affecting donation discourse, trust making and preparing the context were identified. At the level of values, categories including respecting the benefactors, strengthening social and religious values, developing shared endowment were discovered. Eight categories including specialization of waqf, policymakers and executives, expanding the bases of waqf, removing obstacles and challenges, reconstruction of mortmain, communicating and advertising were identified at the level of appearance and artifacts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • improving the culture of waqf
  • assumptions and beliefs
  • values
  • appearances and artifacts
امام خامنه‏ای، سید علی (1394). انتصاب حجت‏الاسلام رئیسی به تولیت آستان قدس­رضوی. قابل دسترسی در: http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=32521.
بزرگی، مهدی (1379). راه­های ترویج فرهنگ وقف و ایجاد موقوفات جدید در جامعه. مجله وقف میراث جاویدان. ش 30: 117 ـ 106.
حاجی­ده­آبادی، محمدعلی (1388). نقش وقف در پیشگیری از بزهکاری و بزه­دیدگی. حقوق اسلامی. دوره 6. ش 22: 64 ـ 37.
حائری­یزدی، محمدحسن (1378). تأثیر وقف بر اقتصاد اسلامی. فصلنامه مشکوه. مشهد: انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس­رضوی. ش 65 ـ 62.
خنیفر، حسین؛ زروندی، نفیسه (1389). پژوهشی کیفی: رهیافتی نو در مطالعات مدیریت، راهبرد. دوره 19. ش 54: 256 ـ 243.
دادگر، یدالله؛ سعادت‌فر، جواد (1386). امکان­سنجی وقف پول ابزاری جدید در توسعه ادبیات و فعالیتهای اقتصادی. فصلنامه پژوهشهای اقتصادی. دوره 7: 123 ـ 109.
درخشه، جلال؛ افتخاری، اصغر؛ ردادی، محسن (1394). تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشه آیت‏الله خامنه‏ای. جستارهای سیاسی معاصر. دوره 6. ش 3: 72 ـ 53.
دهقان، مرضیه (1384). نقش نهاد وقف و دگرگونیهای اجتماعی و فرهنگی شهر مشهد در دوره صفوی. پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
رضایی، مهدیه؛ صدری، محمد؛ آقاجانی­قناد، محمدرضا (1392). وقف پول. نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی. دوره 46. ش 2: 277 ـ 261.
ریاحی­سامانی، نادر (1388). چگونه وقف کنیم؟. فصلنامه وقف میراث جاویدان. دوره 17. ش 68: 65 ـ 55.
سیدحسینی، سیدمحمد؛ ابراهیمی­سالاری، تقی؛ مظلوم­خراسانی، آزاده (1392). بهبود روشهای مدیریت در سازمان اوقاف و اثر آن بر افزایش بهره‏وری در حوزه وقف. مدیریت اسلامی. دوره 21. ش 1: 125 ـ 105.
شاین، ادگار (1389). فرهنگ سازمانی. ترجمه محمدابراهیم محجوب. تهران: نشرفرا.
صفایی­پور، مسعود؛ سیاحی، زهرا؛ زرگرشوشتری، محمدامین؛ داری­پور، نادیا (1393). بررسی تأثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر اهواز، مطالعه موردی: منطقه یک. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری. دوره 5. ش 16: 104 ـ 89.
عابدی­جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ­زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضمونها: روشی ساده و کارامد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی. دوره 5. ش 2: 198 ـ 151.
عرب، حمیدرضا (1385). فرهنگ وقف و قشربندی اجتماعی واقفان در شهرستان اراک. میراث جاویدان. ش 54: 112 ـ 102.
فلاح، ابراهیم (1390). نقش وقف در فقرزدایی از جامعه. تهران: انتشارات میراث جاویدان.
فیضی، کامران؛ سرکیسیان، آلقرد (1387). تجزیه­وتحلیل معیارهای کیفیت در روشهای تحقیق کیفی. فصلنامه مطالعات جهانگردی. ش 8: 23 ـ 1.
قربانی، اکرم (1392). طراحی و تدوین راهکارهای مبارزه با وقوع تخلفات و جرائم و بررسی علل و عوامل آن در کاهش نقش و جایگاه وقف در حوزه­های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی استان خراسان شمالی.
مرادیان، معصومه (1392). طراحی و تدوین راهکارهای ایجاد وقف­های جدید با توجه به نیازهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی استان خراسان شمالی.
مرکزی­امیدوار، احسان (1394). بررسی عوامل مؤثر بر تمایل رفتاری مردم مشهد نسبت به سنت وقف. پایان‌نامه دانشگاه بین­المللی امام­رضا علیه‌السلام.
موسوی­داودی، سیدمهدی؛ حضوری، محمدجواد؛ نجاری، رضا؛ رستگار، عباسعلی (1395). طراحی و تبیین الگوی ارزشهای سازمانی مبتنی بر آموزه‏های نهج‏البلاغه. مدیریت سازمانهای دولتی. دوره 5. ش 1: 48 ـ 33.
میراحمدی، مریم (1371). پژوهشی در موقوفات عصر صفوی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ش 27: 236 ـ 217.
میرافخمی، سعیده (1383). آثار تربیتی و اجتماعی وقف. قم.
نادعلی، حسین (1391). بررسی موقوفات شهرستان شاهرود. پایان­نامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود. پژوهشکده تاریخ.