طراحی الگوی چند سطحی عقلانیت در سازمان با رویکرد اسلامی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: استاد گروه مدیریت صنعتی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه مدیریت صنعتی دانشگاه تربیت مدرس

3 استادیار گروه مدیریت و معارف دانشگاه قم

4 دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

عقلانیت، یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی است. در مورد عقلانیت و مفاهیم مرتبط با آن آثار و نوشته‌های زیادی وجود دارد. با این وجود عقلانیت و شاخص‌های تعقل صحیح همواره مورد بحث و مناقشه بوده و هست و احتمالا خواهد بود. بر این اساس و با توجه به بافت فرهنگی اجتماعی سازمانهای کشور این پژوهش با هدف طراحی الگوی چند سطحی عقلانیت در سازمان با رویکرد اسلامی انجام شده است. روش این پژوهش بر حسب داده، کیفی و برحسب نتیجه، بنیادی و برحسب هدف، اکتشافی است. منابع دینی مورد استفاده قرآن و احادیث معصومین(ع) است. با استفاده از راهبرد تحلیل محتوا، که یکی از راهبردهای پژوهش کیفی است، تمام آیات و احادیثی که به تعقل، تفکر، تدبر و موضوعات مرتبط با آنها مربوط می‌شود، مورد مطالعه قرار گرفت و با استفاده از روش نظریه‌پردازی داده بنیاد شناسه‌گذاری شد. به‌منظور گردآوری داده‌ها از تفاسیر المیزان، نور و راهنما برای تحلیل محتوای آیات و برای تحلیل محتوای احادیث از کتابهای گرانبهای اصول کافی، میزان الحکمه و نرم‌افزار جامع الاحادیث استفاده شد. نتیجه این پژوهش نشان داد که الگوی عقلانیت در سازمان با رویکرد اسلامی از یازده بعد تشکیل می‌شود که در سه سطح نهادی، سازمانی و عملیاتی طبقه‌بندی شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Designing an Organizational Multilevel Rationality Model with Islamic Approach

نویسندگان [English]

  • Adel Azar 1
  • Abbas Moghbel Baarz 2
  • Valiollah Nagipourfar 3
  • Abdolhussein Neisi 4
1 Full professor at Tarbiat Modarres University
2 Associate professor at Tarbiat Modarres University
3 Assistant professor at Qom University
4 PhD at industrial management, Tarbiat Modarres University
چکیده [English]

Rationality is one of the most complex and most essential issues of epistemology. There is a great deal of literature about the rationality and the concepts associated with it. Nevertheless, the rationality and indicators of correct reasoning have always been and may be discussed as challenges. Therefore, according to the social and cultural context of the organizations in the country, this research is aimed at designing a multilevel organizational model of rationality with an Islamic approach. This research is qualitative in terms of data, and it is basic in terms of the result. In terms of purpose, it is an exploratory research. Religious sources used in this research include the holy Qur’an and the Hadiths of the Infallibles (AS). Using the content analysis strategy, which is a method of qualitative research, all the verses and Hadiths related to reasoning, rationality thought, and related subjects were reviewed. They were coded according to grounded theory method. Al-Mizan, Noor, and Rahnama Interpretations were referred to analyze the contents of verses. For the analysis of the content of Hadiths Osool Kafi, Mizanolhekmah, and Jameolahadith software were used. The results indicated that the model of rationality in the organization with Islamic approach consists of eleven dimensions, which were classified into three levels of institutional, organizational and practical.

کلیدواژه‌ها [English]

  • rationality
  • organization
  • multilevel approach
  • institutional theory
  • critical theory
  • Islamic approach
اباذری، یوسف (1377). خرد جامعه شناسی. تهران: طرح نو.
پارسانیا، حمید (1381). از عقل قدسی تا عقل ابزاری. قابل دسترسی در سایت www.parsania.ir.
جوادی آملی، عبدالله (1390). گزیده‌ای از منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها).
خواستار، حمزه (1389). عقلانیت در جایگاه مبنایی برای رشد و تأسیس بوروکراسی. قابل دسترسی در http://tasmim.blogfa.com/post-7.aspx.
دلاور، علی (1389). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.
رحیم­­­پور ازغدی، حسن (1388). عقلانیت. تهران: انتشارات طرح فردا.
طباطبایی، محمدحسین (1374). تفسیر المیزان. ترجمه محمد باقر موسوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
غلامی، رضا (1395). توصیفی نو از عقلانیت اسلامی و نقش آن در شکل‌گیری تمدن نوین. فصلنامه صدرا. ش 18: 132 تا 140.
قائمی­نیا، علیرضا (1383). چیستی عقلانیت. مجله ذهن. ش17: 3 تا 12.
قلی‌پور، آرین (1384). نهادها و سازمانها (اکولوژی نهادی سازمان‌ها). تهران: سمت.
کرجی، علی (1382). اصطلاحات فلسفی و تفاوت آنها به یکدیگر. قم: بوستان کتاب.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1377). اصول کافی. ترجمه و شرح جواد مصطفوی. تهران: نشر کتابفروشی علمیه اسلامی.
مهرابی، امیرحمزه؛ خنیفر، حسین؛ امیری، علی‌نقی؛ زارعی‌‌متین، حسن؛ جندقی، غلامرضا (1390). معرفی روش‌شناسی نظریه داده بنیاد برای تحقیقات اسلامی (ارائه یک نمونه). مدیریت فرهنگ سازمانی. دوره 2. ش 9: 5 تا 30.
میرزایی اهرنجانی، حسن (1385). مبانی فلسفی تئوری سازمان. تهران: سمت.
نقی‌پورفر، ولی‌الله؛ موسوی‌مقدم، سیدمحمود (1395). گزینش مدیران و کارکنان از منظر اسلام  با رویکرد به مؤلفه عقلانیت الهی به عنوان کلان شاخص شایسته سالاری. مدیریت فرهنگ سازمانی. دوره 41. ش 4: 223 تا 226.
نقی‌پورفر، ولی‌الله؛ جعفرپور، محمود (1389). مطالعه تطبیقی شاخصهای تأثیرگذار بر تحقق عدالت مراوده‌ای در سازمان. مقایسۀ دو دیدگاه مدیریت اسلامی و مدیریت غربی. مجله علوم انسانی دانشگاه امام حسین(ع) (مجله مدیریت اسلامی). سال 18. ش: 37 تا 84.         
وبر، ماکس (1392). دین، قدرت، جامعه. ترجمه اجمد تدین. تهران: نشر هرمس.
هولستی، آل‌آر (1380). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی. ترجمۀ نادر سالارزاده امیری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
هومن، حیدرعلی (1385). راهنمای عملی پژوهش کیفی. تهران: سمت.