Scoping Review of Research of Islamic Strategic Management in Iran: Meta-study of Articles Published up to 1400 AH

Document Type : Original Article

Authors

1 Imam Sadiq(A.S)University

2 Researcher at Imam Hossein University Management Faculty

3 Imam Sadegh University, Tehran, Iran

Abstract

Several studies have been conducted in the field of Islamic strategic management. However, the topics of these studies are sporadic. It is necessary to have a comprehensive study plan to solve this problem and develop a strategic plan for transforming and enhancing Islamic strategic management knowledge. The primary question of this study is: "What is the size and scope of the existing literature in the field of Islamic strategic management?" What are its strengths and weaknesses and in which areas is there a greater research gap?" The method of this study is a scoping review, and its input is all Persian articles in the field of Islamic strategic management that have been published in Iran. Based on the reviews, 565 studies have been conducted in this field. After the scientific screening, 36 studies were carefully reviewed. The results revealed that there is a theoretical gap in this field. Although studies in this field have increased in recent years, their number is still very small. Despite the richness of Islamic sources, including the Holy Quran, authentic hadiths, theological, philosophical, ethical, jurisprudential sources, etc, these sources have unfortunately been used very little in strategic management knowledge. A seven-layer classification model of strategic management issues has been presented for the first time in this study. Islamic strategic management studies based on this model indicate that more than 60% of the studies in this field are conducted only in the layer of strategic management process and no study has been conducted in other layers and the number of the studies is small. Finally, given the scope obtained and the existing capacities of Islamic sources, some recommendations were presented for transforming and promoting this crucial field of knowledge.

Keywords

Main Subjects


ابوالمعصوم، محمد؛ و سابق، زین‌العابدین امینی. (۱۳۹۴). مدیریت استراتژیک با رویکرد ارزش‌های اسلامی. مقاله ارائه شده در اولین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت در هزاره سوم.
ارجینی، حسین؛ و علیمرادی، زهرا. (۱۳۹۴). راهبردهای امام خمینی (ره) در مدیریت دفاع مقدس. مطالعات انقلاب اسلامی، ۱۲(۴۲).
بابائی طلاتپه، محمدباقر. (۱۳۹۹). اصول راهبرد فرهنگی مدیریت مکتب سلیمانی. مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، ۱۶(۴)، ۱۸۹-۲۲۸.
بابایی، محمدباقر. (۱۳۹۱). هدایت و رهبری از دیدگاه قرآن و راهبردهای آن. مدیریت اسلامی، ۲۰(۱).
بنی‌اسد، رضا؛ باقری‌میبدی، مهدی؛ و بلادیان، سید مصطفی. (۱۳۹۷). مطالعه نگاشت سیستماتیک پژوهش‌های مدیریت راهبردی در نشریات علمی–پژوهشی منتخب کشور: شناسایی خلأهای پژوهشی و رهنمودهایی برای پژوهش‌های آینده. پژوهش‌های مدیریت راهبردی، ۷۱(۲۴)، ۳۱-۶۳.
تابلی، حمید؛ میرزایی، افسانه؛ ابراهیمی، علیرضا. (۱۳۹۵). ویژگی‌های مدیریت استراتژیک در مدیریت اسلامی. پنجمین کنفرانس بین‌المللی حسابداری و مدیریت با رویکرد علوم پژوهشی نوین.
تحری النجارقی، اعظم؛ و محمودزاده، ابراهیم. (۱۳۹۹). عوامل خود مدیریتیِ مدیران استراتژیک با رویکرد ارتقای توان استراتژی لحظه‌ای با رویکرد تدبر در قرآن. قرآن و روان‌شناسی، ۱۹۰-۲۰۵.
تسلیمی، محمد سعید؛ شاه حسینی، محمد علی؛ و تقوی، محمد حسین. (۱۳۹۳). تأثیر باورهای توحیدی بر چشم‌انداز سازمان. مدیریت در دانشگاه اسلامی، ۷(۳)، ۲۱-۴۰.
تسلیمی، محمد سعید؛ شاه حسینی، محمد علی؛ و نقوی، محمد حسین. (۱۳۹۳). تأملی بر چشم‌انداز سازمان در پرتو استعاره‌های قرآنی. اسلام و مدیریت، ۵(۳)، ۱۴۷-۱۷۰.
ثواقب، جهانبخش. (۱۳۸۱). معیارهای ارزشی مدیریت اسلامی از دیدگاه قرآن. نشریه مسجد، (۶۱).
جلیلیان، حسین. (۱۳۹۹). الگوی تفکر راهبردی مدیران جهادی بر اساس وصیت‌نامۀ الهی سیاسی شهید قاسم سلیمانی. مدیریت اسلامی، ۱۱۳(۲۸)، ۹۳-۱۱۱.
حاجی پور، بهمن؛ طیبی ابوالحسنی، سید امیرحسین؛ و عزیزیان کلخوران، زهرا. (۱۳۹۵). تحلیل محتوای حوزه مدیریت راهبردی (مطالعه موردی: فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی). پژوهش‌های مدیریت راهبردی، ۶۲(۲۲)، ۱۳-۴۷.
حسینی، میرزا حسن؛ و سالاری، حسین. (۱۳۹۰). تدوین استراتژی در اسلام از منظر نهج البلاغه. پژوهش‌های نهج البلاغه، ۳۲(۹)، ۹۵-۱۲۴.
حشمتی جدید، مهدی؛ مظفری، احمد؛ و شمس الدینی، جواد. (۱۳۹۷). بازخوانی مدیریت راهبردی ملی ایران و عراق در دفاع مقدس از نگاه کارشناسان بین‌المللی. سیاست دفاعی، ۱۰۵(۲۷)، ۵۹-۱۰۸.
خان‌محمدی، هادی؛ و اصلی‌پور، حسین. (۱۴۰۰). الگوی سیستمی نهادینه‌سازی ارزش‌ها در ناجا. مدیریت اسلامی، ۱۱۶(۲۹)، ۱۷۳-۱۹۴.
خنیفر، حسین. (۱۳۸۴). تحلیل محتوای ادبیات مدیریت اسلامی با تأکید بر آثار منتخب. مدیریت فرهنگ سازمانی، ۱۰(۳)، ۱۵۱-۲۰۲.
‫دانایی فرد، حسن؛ الوانی، سیدمهدی؛ و آذر، عادل. (۱۳۹۶). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع.
دهقانی پوده، حسین؛ کرمپور، عبدالحسین؛ پدرود، اسداله؛ و آبیاری، صدیقه. (۱۳۹۳). بررسی اصول و ارزش‌های حاکم بر راهبردهای رقابتی برمبنای ارزش های اسلامی (مورد مطالعه: صنایع غذایی و آشامیدنی استان خراسان جنوبی). بهبود مدیریت، ۸(۲)، ۹۹-۱۲۸.
رشیدی، امیرحسین. (۱۳۹۷). بررسی شاخص‌های تفکر راهبردی در نظر و عمل سیاسی حضرت آیت‌الّه مهدوی کنی. ره آورد سیاسی، ۵۱(۱۶)، ۵۹-۸۲.
زارعی، محمد امین؛ افجهء، سید علی‌اکبر؛ خاشعی، وحید؛ و دلشاد تهرانی، مصطفی. (۱۳۹۸). طراحی الگوی رهبری استراتژیک اسلامی در سازمان: بر اساس تحلیل محتوای عهدنامۀ مالک‌اشتر. اندیشه مدیریت راهبردی، ۲۶(۱۳)، ۷۳-۹۴.
سیدطباطبایی، سیدمهدی؛ حاجی زاده، علیرضا؛ میان‌بندی، امیر؛ و احمدی، محمد. (۱۴۰۰). مرور دامنه پژوهش‌های مدیریت اسلامی در جمهوری اسلامی ایران: فرامطالعه مقالات منتشرشده تا سال ۱۴۰۰ هجری شمسی. مدیریت اسلامی، ۱۱۷(۲۹)، ۱۸۹-۲۱۹.
شیره پز آرانی، علی اصغر؛ حسینی، میرزا حسن؛ محمودی میمند، محمد؛ و امینی، محمد تقی. (۱۳۹۳). الگوی مفهومی تفکر استراتژیک در کسب و کارها از دیدگاه امام علی علیه السلام در نهج البلاغه. اسلام و مدیریت، ۶(۳)، ۵۳-۸۸.
صادق عمل نیک، مرتضی. (۱۳۸۹). ویژگی‌های مدیریت استراتژیک از منظر قران کریم. پنجمین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک.
صادقی، امیر؛ مشبکی اصفهانی، اصغر؛ کرد نائیج، اسد اله؛ و خداداد حسینی، سید حمید. (۱۳۹۶). کاستی‌های روش‌شناسی مقاله‌های علمی پژوهشی مدیریت اسلامی؛ آسیب شناسی فراروش. روش شناسی علوم انسانی، ۹۲(۲۳)، ۷-۴۴.
صادقی، امیر؛ مشبکی اصفهانی، اصغر؛ کردنائیج، اسداله؛ و خدادادحسینی، سید حمید. (۱۳۹۴). فرا روش پژوهش‌های مدیریت اسلامی در ایران (مورد مطالعه: مقاله‌های علمی - پژوهشی ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴). مدیریت اسلامی، ۹۳(۲۳)، ۱۰۱-۱۳۲.
طباطبائی، سیدعلی. (۱۳۸۸). بایسته‌های برنامه ریزی استراتژیک برای جهان اسلام در ابتدای هزاره سوم. علوم سیاسی (دانشگاه آزاد کرج)، ۸(۰)، ۱۸۱-۱۹۶.
عابدی جعفری، حسن؛ و ازگلی، محمد. (۱۳۷۵). مروری بر سیر تحقیقات مدیریت اسلامی در ایران. مصباح، ۱۹(۱)، ۹۹-۱۲۰.
عابدی جعفری، حسن؛ دستیاری، اکرم؛ و بنافی، مسعود. (۱۳۹۸). بررسی آثار مدیریت اسلامی در ایران در دهه دوم انقلاب اسلامی: دوره تثبیت آثار (۱۳۷۷-۱۳۶۸). مطالعات مدیریت دولتی ایران، ۶(۲)، ۴۱-۷۱.
عابدی جعفری، حسین؛ و بزرگ حداد، الهام. (۱۳۹۴). مروری بر مقاله‌های مدیریت اسلامی و مدل‌های آن. پژوهش های نهج البلاغه، ۴۷(۱۳)، ۶۱-۸۶.
علامه، محسن؛ اردکانی، ناظمی؛ امانپور، محمدتقی؛ و نادری، مصطفی خواجه. (۱۳۹۲). بررسی و تبیین الگوی مدیریت جهادی از منظر بنیانگذاران نهادهای انقلاب اسلامی در چارچوب مدل سازمان‌های تحول آفرین ۷S مکنزی (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه اصفهان.
علی بخش زاده، ام البنین؛ انتخابیان، عذرا؛ و گرمرودی ثابت، مولود. (۱۴۰۱). «بررسی حق آموزش زنان در فقه و حقوق ایران و سند ۲۰۳۰ یونسکو». فقه و تاریخ تمدن، ۷۱(۱۸)، ۲۶-۳۳.
علیپور گرجی، محمود؛ و رکابیان، رشید. (۱۳۹۸). چشم‌اندازی آینده‌پژوهانه در سیاست‌گذاری آرمان‌شهرِ مهدوی. آینده پژوهی مدیریت، ۱۱۷(۳۰)، ۲۹-۳۹.
علیکرمی، سجاد؛ عبدی، مرضیه. (۱۳۹۵). ارائه مدلی برای تفکر استراتژیک بر اساس متون اسلامی. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت و فناوری اطلاعات و ارتباطات.
فروتنی، زهرا؛ عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمد سعید؛ و درانی، کمال. (۱۳۸۶). طراحی و مقایسه الگوی تصمیم گیری راهبردی امام خمینی (ره) با برخی از الگوهای تصمیم گیری راهبردی در مدیریت نوین. دانش مدیریت، ۷۶(۲۰)، ۶۹-۹۶.
فروزنده دهکردی، لطف الله؛ و شیره پز آرانی، علی اصغر. (۱۳۹۰). تحلیل تفکر و مدیریت راهبردی امام خمینی (ره). راهبرد توسعه، ۲۸(۰)، ۲۱۷-۲۵۷.
فروزنده دهکردی، لطف الله؛ محمودی میمند، محمد؛ عابسی، سعید؛ و حداد زاده، مهدی. (۱۳۹۴). شناسائی عوامل و مولفه‌های شهود در تصمیم گیری از دیدگاه قرآن کریم. دانـشـگـاه پــیــام نـــور، ۳(شماره ۴  (پیاپی ۱۲))، ۷۵-۹۱.
فضائلی، احمد. (۱۳۹۰). ارزیابی و نقد مفروضات پایه مدیریت و برنامه ریزی راهبردی از دیدگاه اسلام  گامی در جهت تحول در علوم انسانی. مدیریت اسلامی، ۸۳(۱۹)، ۶۵-۸۶.
فیض، داود. (۱۳۸۹). بررسی و تبیین الگوی رسالت جمهوری اسلامی ایران در اندیشه‌های استراتژیک حضرت امام خمینی (س). پژوهشنامه متین، ۴۶(۱۲)، ۱۰۳-۱۲۶.
کبیری پور مهدی؛ سلطانی مرتضی؛ و عبدالهی علی. (۱۳۹۷). تبیین مفهوم تفکر راهبردی از منظر اسلام. مدیریت فرهنگ سازمانی، ۱۶(۳).
‏‫‫کردنائیچ، اسدالله. (۱۴۰۲). تفکر و مدیریت استراتژیک؛ تئوری و عمل. مرکز نشر آثار علمی.
کشتکار، مهران. (۱۳۹۳). الگوی مدیریت تعارض در سیره و بیانات حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی). بهبود مدیریت، ۲۳(۸)، ۵-۲۶.
کفشدوز محمدی، فاطمه؛ بختیاری، مرضیه. (۱۳۹۶). مقایسه تطبیقی تفکر استراتژیک از منظر مدیریت رایج و مدیریت اسلامی. سومین کنفرانس بین المللی مدیریت و مهندسی صنایع.
لطیفی، میثم. (۱۳۹۰). روش شناسی راهبردهای تدبر در قرآن کریم: استقرایی از پژوهش‌های میان رشته ای مدیریت اسلامی در دهه اخیر. اندیشه مدیریت راهبردی، ۱۰(۵)، ۲۵-۵۶.
مبینی دهکردی، عبدالله؛ امینی، حسن؛ و خلیل آزاد، محسن. (۱۳۹۹). شاخص های مدیریت راهبردی شهید سلیمانی برای تولید قدرت. مقاله ارائه شده در همایش های بین المللی گام دوم انقلاب اسلامی.
مسعودی پور، سعید. (۱۳۹۴). تبیین جایگاه مسائل پیش بینی نشده در برنامه ریزی سازمانی از دیدگاه قرآن کریم. مدیریت اسلامی، ۹۰(۲۳)، ۱۱-۴۰.
مطهری، مرتضی. (۱۳۷۴). آشنایی با علوم اسلامی (جلد ۱). صدرا.
موسوی کاشی، زهره؛ پورمحمدی رودسری، رضا؛ جعفری، حسن؛ صیاد، آرزو؛ و موفق، ابوالفضل. (۱۳۹۷). تصمیم گیری مدیران حوزه‌ی سلامت با رویکرد اسلامی، مبانی نظری نگرش و رویکرد اسلام در فرایند تصمیم گیری. پژوهش در دین و سلامت، ۱۵(۴)، ۹۰-۱۰۳.
میرآخوری، علیرضا؛ دارائی، محمدرضا؛ و سلام زاده، یاشار. (۱۳۹۳). مدل تفکر استراتژیک اسلامی ایرانی. مقاله ارائه شده در سومین کنفرانس الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی.
نقی پورفر، ولی الله؛ سلطانی نسب، ابراهیم. (۱۳۹۴). مدیریت راهبردی سیاسی، اجتماعی امام رضا (ع) در دوران ولایت عهدی. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت در قرن ۲۱.
نوروزی، میکائیل؛ چیت سازیان، علیرضا؛ و سیدطباطبایی، سیدمهدی. (۱۴۰۱). پژوهش‌های مدیریت رفتار سازمانی با رویکرد اسلامی: مرور دامنه‌ای. مدیریت اسلامی، ۱۱۸(۳۰)، ۱۱۳-۱۶۶.
یاری، عبدالرضا. (۱۳۹۴). مقایسه مولفه‌های مدیریت جهادی با مدیریت استراتژیک. کنفرانس بین المللی مدیریت اقتصاد و علوم انسانی.
Abosede, A.; Obasan, K. A.; & Alese, Olajide Johnson. (2016). Strategic Management and Small and Medium Enterprises (SMEs) Development: A Review of Literature. International Review of Management and Business Research.
Arksey, Hilary; & O’Malley, Lisa. (2005). Scoping studies: towards a methodological framework. International Journal of Social Research Methodology, 8(1), 19-32. https://doi.org/10.1080/1364557032000119616
Cooke, Alison; Smith, Debbie; & Booth, Andrew. (2012). Beyond PICO: the SPIDER tool for qualitative evidence synthesis. Qualitative Health Research. https://doi.org/10.1177/1049732312452938
Creswell, John W. (2012). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. Pearson.
David, Fred R.; David, Forest R.; & David, Meredith E. (2023). Strategic Management: Concepts and Cases: a Competitive Advantage Approach. Pearson.
Dess, Gregory G.; McNamara (PhD.) , Gerry; Eisner, Alan B.; & Lee, Seung-Hyun. (2021). Strategic Management: Text and Cases. McGraw-Hill Education.
Engert, Sabrina; Rauter, Romana; & Baumgartner, Rupert J. (2016). Exploring the integration of corporate sustainability into strategic management: a literature review. Journal of Cleaner Production, 112, 2833-2850. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2015.08.031
Fuertes, G.; Alfaro, M.; Vargas, Manuel; Gutiérrez, Sebastián; Ternero, R.; & Sabattin, J. (2020). Conceptual Framework for the Strategic Management: A Literature Review. Journal of Engineering. https://doi.org/10.1155/2020/6253013 
Grant, Maria J; & Booth, Andrew. (2009). A typology of reviews: an analysis of 14 review types and associated methodologies. Health Information and Libraries Journal.
Grant, Robert M. (2021). Contemporary Strategy Analysis. John Wiley & Sons.
Hardwick, Clyde T.; & Landuyt, Bernard Francis. (1966). Administrative Strategy and Decision Making. Southwestern Publishing Company.
Hatch, Mary Jo; & Cunliffe, Ann L. (2013). Organization Theory: Modern, Symbolic and Postmodern Perspectives. OUP Oxford.
Joanna, Taylor; & Claudia, Pagliari. (2018). Comprehensive scoping review of health research using social media data. BMJ Open.https://doi.org/10.1136/bmjopen-2018-022931
Keupp, Marcus Matthias; Palmié, Maximilian; & Gassmann, Oliver. (2012). The Strategic Management of Innovation : A Systematic Review and Paths for Future Research. International Journal of Management Reviews.
Levac, Danielle; Colquhoun, Heather; & O’Brien, Kelly K. (2010). Scoping studies: advancing the methodology. Implementation Science, 5(1), 69. https://doi.org/10.1186/1748-5908-5-69
Long, Hannah; French, David; & Brooks, Joanna. (2020). Optimising the value of the Critical Appraisal Skills Programme (CASP) tool for quality appraisal in qualitative evidence synthesis. Research Methods in Medicine and Health Sciences, 1(1), 31-42. https://doi.org/10.1177/2632084320947559
Lorange, Peter; Morton, Michael S. Scott; & Ghoshal, Sumantra. (1986). Strategic Control Systems. West Publishing Company.
Mintzberg, Henry; Ahlstrand, Bruce W.; & Lampel, Joseph. (1998). Strategy Safari: A Guided Tour Through the Wilds of Strategic Management. Free Press.
Nicholas, Mays; Catherine, Pope; & Jennie, Popay. (۲۰۰۵). Systematically reviewing qualitative and quantitative evidence to inform management and policy-making in the health field. Journal of Health Services Research & Policy. https://doi.org/10.1258/1355819054308576
Palladan, Ahmed Aliyu; & Alhassan, Ismail. (2023). Protocol: Systematic Review on Strategic Management Accounting and Organizational Sustainable Performance. Presented at the Being a paper Presented at the 3rd International Conference and Doctoral Colloquium Organized by Faculty of Management Sciences Bayero University Kano.
Rabetino, Rodrigo; Kohtamäki, Marko; & Federico, Juan. (2020). A (Re)view of the Philosophical Foundations of Strategic Management. International Journal of Management Reviews .151-190. https://doi.org/10.1111/ijmr.12244
Saunders, Mark N. K.; Lewis, Philip; & Thornhill, Adrian. (2019). Research Methods for Business Students. Pearson Education.
Wren, Daniel A. (1991). Frederick W, Taylor, Father of Scientific Management: Myth and Reality. Academy of Management Perspectives. https://doi.org/10.5465/ame.1991.4274757